Sấm & Ký

Tản mạn về Quẻ Phục trong Kinh Dịch

Phục chính là bước đầu của con đường trở lại.

Tiên Nho khi bình tới quẻ Phục, chắc đã nhận được chân tướng sức thiêng của sinh khí. Nó như tiếng sấm làm rung vang cả lòng đất bao la, và hứa hẹn tất cả những gì đẹp đẽ cho vũ trụ và cho nhân quần, sau những giờ phút đen tối, lạnh lùng của thời tiết và lịch sử.

Chỉ có nơi quẻ Phục ta mới thấy các nhà bình giải cao hứng làm thơ.

Đây là bài thơ của Thiệu Khang Tiết tiên sinh:

Đông chí Tý chi bán, 冬 至 子 之 半
Thiên tâm vô cải di; 天 心 無 改 移
Nhất Dương sơ động xứ, 一 陽 初 動 處
Vạn vật vị sinh thì. 萬 物 未 生 時
Huyền tửu vị phương đạm, 玄 酒 味 方 淡
Thái Âm thanh chính hi, 太 陰 聲 正 希
Thử ngôn như bất tín, 此 言 如 不 信
Cánh thỉnh vấn Bao Hi. 更 請 問 包 羲

Tạm dịch:
Đông Chí hàn băng khí phục quy,
Cơ trời vốn dĩ chẳng sai đi;
Nhất Dương vừa thoạt manh nha động,
Vạn vật còn trong bão dựng thì.
Tiên tửu nếm qua nhường nhạt nhẽo,
Thái Âm nghe thoạt tưởng li ti,
Ví như lời ấy chưa tin đủ,
Xin hãy tiềm tâm hỏi Phục Hi.

Đây là bài thơ của Chu Hi:

Hốt nhiên dạ bán nhất thanh lôi, 忽 然夜 半 一 聲 雷
Vạn hộ thiên môn thứ đệ khai, 萬 戶 千 門 次 第 開
Thức đắc vô trung hàm hữu xứ, 識 得 無 中 含 有 處
Hứa quân thân kiến Phục Hi lai. 許 君 親 見 伏 羲 來

Phỏng dịch:

Nửa đêm bỗng thấy sấm rền trời,
Cửa rã muôn nghìn lớp lớp khai,
Hiểu được trong không đầy dẫy có,
Khác nào thấy được Phục Hi lai.

Xem hai bài thơ ấy, đủ thấy rằng quẻ Phục là một trong những quẻ đặc biệt của Dịch Kinh.
Dịch Kinh đề cập đến quẻ Phục một cách đơn giản:

+ Ở nơi Thoán thì dùng cho sự hồi phục của Dương khí.
+ Ở nơi Tượng thì nói đến tục lệ thời xưa đã theo trong ngày Đông Chí.
+ Ở nơi các hào thì bình luận các cung cách con người trở về cùng đạo lý.

- UHDP sưu tầm & hiệu đính

Phiên âm Thôi Bối Đồ tượng 51 - 推背圖 - Kim Thánh Thán - 金聖嘆 bản in năm 1722

第五十一象推背圖甲寅 兌下坤上 臨

讖曰:
陰陽和　
化以正
坤順而感　
後見堯舜

頌曰:
誰雲女子尚剛強　
坤德居然感四方
重見中天新氣象　
卜年一六壽而康

金聖嘆：「此象乃明君得賢後之助，化行國內，重見昇平，又一治也。卜年一六，或在位七十年。」

Đệ ngũ thập nhất tượng Thôi bối đồ Giáp Dần Đoái hạ Khôn thượng Lâm

Sấm viết:
Âm dương hòa,
Hóa dĩ chính,
Khôn thuận nhi cảm,
Hậu kiến Nghiêu Thuấn

Tụng viết:
Thùy vân nữ tử thượng cương cường,
Khôn đức cư nhiên cảm tứ phương,
Trùng kiến trung thiên tân khí tượng,
Bốc niên nhất lục thọ nhi khương.

Kim Thánh Thán: - Thử tượng nãi minh quân đắc hiền hậu chi trợ, hóa hành quốc nội, trùng kiến thăng bình, hựu nhất trị dã, bặc niên nhất lục, hoặc tại vị thất thập niên.

- Ba Tiêu sưu tầm & hiệu đính

Phiên âm Thôi Bối Đồ tượng 52 - 推背圖 - Kim Thánh Thán - 金聖嘆 bản in năm 1722

第五十二象推背圖乙卯 乾下坤上 泰

讖曰:
慧星乍見　
不利東北
踽踽何之　
瞻彼樂國

頌曰:
欃槍一點現東方　
吳楚依然有帝王
門外客來終不久　
乾坤再造在角亢

金聖嘆：「此象主東北被夷人所擾，有遷都南方之兆。角亢南極也。其後有明君出，驅逐外人，再度昇平。」

Đệ ngũ thập nhị tượng Thôi bối đồ Ất Mão Càn hạ Khôn thượng Thái

Sấm viết:
Tuệ tinh sạ kiến,
Bất lợi Đông Bắc,
Củ củ hà chi,
Chiêm bỉ nhạc quốc

Tụng viết:
Thương nhất điểm hiện Đông phương,
Ngô Sở y nhiên hữu đế vương 　　　
Môn ngoại khách lai chung bất cửu,
Kiền Khôn tái tạo tại Giác Cương

Kim Thánh Thán: Thử tượng chủ Đông Bắc bị di nhân sở nhiễu, hữu thiên đô Nam phương chi triệu, Giác Cang ( 2 ngôi sao trong Nhị thập bát tú ) Nam cực dã, kì hậu hữu minh quân xuất, khu trục ngoại nhân, tái độ thăng bình.

- UHDP sưu tầm & hiệu đính

Khái niệm Nhị Thập Bát Tú

Các nhà Thiên Văn Học phương đông chia bầu trời ra 4 hướng : Đông Tây Nam Bắc . Mỗi hướng gồm có 7 chùm sao . Hay là 4 hướng mỗi hướng có 7 chùm sao là 28 chùm sao . Ngày nay chúng ta thường gọi là Nhị Thập Bát Tú

Bảy chòm sao hợp lại thành một phương trời và được biểu tượng thành một con vật có mầu sắc theo sự phối thuộc của ngũ hành.

- Phương Bắc là con rùa đen gọi là Hoa Cái (Đẩu, Ngưu, Nữ, Hư, Nguy, Thất, Bích).
- Phương Tây là con hổ trắng gọi là Bạch Hổ (Khuê, Lâu, Vị, Mão, Tất, Chuỷ, Sâm).
- Phương Nam là con phượng đỏ gọi là Phượng Các (Tỉnh, Quỷ, Liễu, Tinh, Trương, Dực, Chẩn).
- Phương Đông là con rồng xanh, gọi là Thanh Long (Giác, Cang, Đê, Phòng Tâm Vĩ, Cơ).

Luận về tính chất tốt xấu của 28 ngôi sao, giữa các tài liệu còn có nhiều điểm mâu thuẫn, các tài liệu đó đều từ Trung Quốc truyền sang ta. Chúng tôi có trong tay ba cuốn: "Thần Bí Trạch Cát", "Lịch thư của Thái Bá Lệ" và "Hứa Chân Quân Tuyển trạch thông thư" (in tại Việt Nam triều Khải Định).

Nhị thập bát tú là 28 ngôi sao có thực, do Khoa thiên văn cổ đại quan sát bầu trời phát hiện và định danh. 28 ngôi sao đó ở kề đường Hoàng đạo. Đó là những ngôi sao chính, mỗi sao kéo theo một chùm sao khác theo quỹ đạo của nó. Khoa thiên văn cổ đại cho đó là những định tinh, đứng nguyên một chỗ, nên có thể dùng làm mốc để tính vị trí chuyển dịch của mặt trời, mặt trăng và năm sao Kim, Mộc, Thuỷ, Hoả, Thổ thuộc hệ mặt trời. 28 ngôi sao đó chia thành bốn phương trên bầu trời.

Các nhà thiên văn còn dựa vào vị trí các sao để tính ngày tiết khí bốn mùa. Thí dụ lúc hoàng hôn, sao Sâm hướng chính nam tức là tháng Giêng, sao Tâm hướng chính nam tức là tháng 5, sao Khuê hướng đó là tiết Thu phân, sao Mão hướng đó là tiết Đông Chí.

28 ngôi sao chỉ 28 ngày ứng với 4 tuần lễ. Ta ghi nhớ Phòng, Hư, Mão, Tinh luôn luôn là ngày Chủ nhật. Năm dương lịch có 365 ngày tức 13 chu kỳ của Nhị thập bát tú (28x13=364) cộng thêm 1 ngày. Nếu năm nhuận có ngày 29/2 thì cộng thêm 2 ngày.

- UHDP sưu tầm & hiệu đính

Càn Khôn Vạn Niên Ca - 乾坤萬年歌

太極未判昏已過。風后女媧石上坐。三皇五帝己派相。
　　承宗流源應不錯。而今天下一統周。禮樂文章八百秋。
　　串去中直傳天下。卻是春禾換日頭。天下由來不固久。
　　二十年間不能守。卯坐金頭帶直刀。削盡天下木羊首。
　　一土臨朝更不祥。改年換國篡平床。泉中湧出光華主。
　　興復江山又久長。四百年來更世界。日上一曲懷毒害。
　　一枝流落去西川。三分社稷傳兩代。四十年來又一變。
　　相傳馬上同無半。兩頭點火上長安。委鬼山河通一占。
　　山河既屬普無頭。離亂中分數十秋。子中一朱不能保。
　　江東復立作皇洲。相傳一百五十載。釗到兔兒平四海。
　　天命當頭六十年。肅頭蓋草生好歹。都無真主管江山。
　　一百年前擾幾番。耳東入國人離亂。南隔長安北隔關。
　　水龍木易承天命。方得江山歸一定。五六年來又不祥。
　　此時天下又紛爭。木下男兒火年起。一掃煙塵木易已。
　　高祖世界百餘年。雖見干戈不傷體。子繼孫承三百春。
　　又遭離亂似瓜分。五十年來二三往。不真不假亂為君。
　　金豬此木為皇帝。未經十載遭更易。肖郎走出在金猴。
　　穩穩清平傳幾世。一汴二杭事不巧。卻被胡人通占了。
　　三百年來棉木終。三閭海內去潛蹤。一兀為君八十載。
　　淮南忽見紅光起。八雙牛來力量大。日月同行照天下。
　　土猴一兀自消除。四海衣冠新彩畫。三百年來事不順。
　　虎頭帶土何須問。十八孩兒跳出來。蒼生方得蘇危困。
　　相繼春秋二百餘。五湖雲擾又風顛。人丁口取江南地。
　　京國重新又一遷。兩分疆界各保守。更得相安一百九。
　　那時走出草田來。手執金龍步玉瑎。清平海內中華定。
　　南北同歸一統排。誰知不許乾坤久。一百年來天上口。
　　木邊一兔走將來。自在為君不動手。又為棉木定山河。
　　四海無波二百九。王上有人雞上火。一番更變不須說。
　　此時建國又一人。君正臣賢乘輔拔。平定四海息干戈。
　　二百年來為社稷。二百五十年中好。江南走出釗頭卯。
　　大好山河又二分。幸不全亡莫嫌小。兩人相見百忙中。
　　治世能人一張弓。江南江北各平定。一統山河四海同。
　　二百年來為正主。一渡顛危猴上水。別枝花開果兒紅。
　　復取江山如舊許。二百年來衰氣運。任君保重成何濟。
　　水邊田上米郎來。直入長安加整頓。行仁行義立乾坤。
　　子子孫孫三十世。我今只算萬年終。剝復循環理無窮。
　　知音君子詳此數。今古存亡一貫通。　

- // -

Càn Khôn Vạn Niên Ca 乾坤萬年歌。姜尚。Khương Thượng ( Khương Tử Nha )

太極未判昏已過。風後女蝸石上生。三皇五帝已相承。宗派源流應不錯。
而今天下一統周。禮樂文章八百秋。串去中直傳天下。卻是春禾換日頭。
天下由來不固久。二十年間不能守。卯坐金頭帶直刀。削盡天下木羊首。
一土臨朝更不詳。改年換國篡平床。迫中湧出光華主。興復江山又久長。
四百年來更世界。日上一曲懷毒害。一枝流落去西川。三分社稷傳兩代。
四十年來又一變。相傳馬上同無半。兩頭點火上長安。委鬼山河通一占。
山河既屬普無頭。雜亂中分數十秋。子中一朱不能保。江東復立做皇州。
相傳一百五十載。釗到兔兒平四海。天命當頭六十年。肅頭蓋草生好歹。
都無君主管江山。一百年前擾幾番。耳東入國人雜亂。南隔長安北隔關。
水龍木易承天命。方得江山歸一定。五六年來又不祥。此時天下又紛亂。
木下男兒火年起。一掃煙塵木易已。太祖世界百餘年。雖見干戈不傷體。
子繼孫承三百春。又遭雜亂似瓜分。五十年來二三往。不真不假亂為君。
金豬此木為皇帝。未經十載遭更易。肖郎走出在金猴。穩穩清平傳幾世。
一汴一杭事不巧。卻被胡人通佔了。三百年來棉木終。三閭海內去潛跡。
一兀為君八十載。淮南忽見紅光起。八隻牛來力量大。日月同行照天下。
土猴一兀自消除。四海衣冠新彩畫。三百年來事不順。虎頭帶土何須問。
十八孩兒跳出來。蒼生方得蘇危困。相繼春秋二百餘。五湖雲擾又風顛。
人丁口取江南地。京國重新又一遷。兩分疆界各保守。更得為君一百九。
那時走出草田來。手執金龍步玉階。清平海內中華定。南北同歸一統排。
誰知不許乾坤久。一百年來天上口。木邊一兔走出來。自在為君不動手。
又為棉木定山河。四海無波二百九。天上有人雞上火。一番更變不須說。
此時建國又一兀。君順臣賢垂黼黻。平定四海息干戈。二百年來為社稷。
二百五十年中好。江南走出釗頭卯。一兀山河又二分。幸不全亡莫嫌小。
兩主相和百忙中。治世天主一ㄙ弓。江南江北各平定。一統山河四海同。
二百年來為正主。一渡顛危猴上水。別枝開花果兒紅。復取江南如舊許。
二百年來衰氣運。任君保重成何濟。水邊田上米郎來。直入長安為皇帝。
行仁行義立乾坤。子子孫孫三十世。我今只算萬年終。再復循環理無窮。
知音君子詳此數。今古存亡一貫通。

- // -

Phiên âm & Lược dịch

Càn Khôn Vạn Niên Ca 乾坤萬年歌。姜尚。Khương Thượng

...

金豬此木為皇帝。
未經十載遭更易
肖郎走出在金猴。
穩穩清平傳幾世。

Kim trư thử mộc vi hoàng đế
Vị kinh thập tải tao canh dịch
Tiếu lang tẩu xuất tại kim hầu
Ổn ổn thanh bình truyền kỷ thế

一汴一杭事不巧。
卻被胡人通佔了。
三百年來棉木終。
三閭海內去潛跡。


Nhất biện nhị hàng sự bất xảo
Khước bị hồ nhân thông chiêm liễu
Tam bách niên lai miên mộc chung
Tam lư hải nội khứ tiềm tung


一兀為君八十載。
淮南忽見紅光起。
八隻牛來力量大。
日月同行照天下。

Nhất ngột vi quân bát thập tải　
Hoài nam hốt kiến hồng quang khởi
Bát chích ngưu lai lực lượng đại
Nhật nguyệt đồng hành chiếu thiên hạ

土猴一兀自消除。
四海衣冠新彩畫。
三百年來事不順。
虎頭帶土何須問。

Thổ hầu nhất ngột tự tiêu trừ
Tứ hải y quan tân thái họa
Tam bách niên lai sự bất thuận
Hổ đầu đái thổ hà tu vấn

十八孩兒跳出來。
蒼生方得蘇危困。
相繼春秋二百餘。
五湖雲擾又風顛。

Thập bát hài nhi khiêu xuất lai
Thương sanh phương đắc tô nguy khốn
Tương kế xuân thu nhị bách dư
Ngũ hồ vân nhiễu hựu phong điên

...

- Ba Tiêu sưu tầm & hiệu đính

Càn Khôn Vạn Niên Ca tiên đoán những sự kiện ở Trung Quốc từ năm 950 trở về sau:

Kim trư thử mộc vi hoàng đế, vị kinh thập tái tao canh dịch

Trong tiếng Trung Quốc, “Thử” “Mộc” kết hợp thành chữ “Sài”. Còn “Kim Trư” nghĩa là năm Heo Vàng, nghĩa là năm Hợi tốt đẹp. Sài Vinh trở thành vị vua tiếp theo trong năm Tân Hợi 951 vào cuối triều đại Ngũ Đại (907-960). Họ Sài như thế cai trị Trung Quốc trong gần 10 năm. Họ được coi là người có tài năng, mang ý định cải cách tổ chức hành chính nhằm giảm nhẹ gánh nặng cho những người nông dân. Thời kỳ cai trị này là thời kỳ chính quyền được tổ chức và hoạt động có hiệu quả khá tốt.

Tiếu lang tẩu xuất tại kim hầu, ổn ổn thanh bình truyền kỷ thế

Chữ “Tiếu” và “Tẩu” tạo thành chữ “Triệu”. Trong năm Canh Thân (Kim Hầu – khỉ vàng) 960 nhân việc vua Sài Vinh đột ngột băng hà, con là Sài Tông Huấn mới lên ngôi, tướng quân Triệu Khuông Dận đã dùng vũ lực để cướp ngai vàng từ một đứa trẻ 7 tuổi. Vì vậy nhà Tống (960-1279) thành lập hưởng được cảnh thanh bình.

Nhất biện nhị hàng sự bất xảo, khước bị hồ nhân thông chiêm liễu

Thủ đô triều Bắc Tống là Biện Kinh và thủ đô Nam Tống là Lâm An (tức Hàng Châu) trước khi người Mông Cổ từ biên giới phía Bắc xâm lược và cướp nước, lập ra nhà Nguyên.

Tam bách niên lai miên mộc chung, tam lư hải nội khứ tiềm tích

Vào cuối cùng của 319 năm cai trị, vị Vua bé nhỏ cuối cùng của nhà Tống được một cận thần mang theo đã nhảy xuống biển tự vẫn, nhà Tống diệt vong. (Chữ “Tống” là chữ “Miên” ghép với chữ “Mộc”).

Nhất ngột vi quân bát thập tái, hoài nam hốt kiến hồng quang khởi

Chữ “Nguyên” là chữ “Nhất” và “Ngột”tạo thành. Câu này đề cập đến sự thành lập và diệt vong của triều Nguyên (1280-1368) trong 88 năm cho đến khi ông Chu Nguyên Chương (chu nghĩa là “Hồng”, màu đỏ) bắt đầu cuộc khởi nghĩa Hồng Cân (có nghĩa là khăn đỏ) đánh đuổi Mông Cổ.

Bát chích ngưu lai lực lượng đại, nhật nguyệt đồng hành chiếu thiên hạ

Chữ “Chu” tạo thành bởi chữ “Bát” và chữ “Ngưu” trong tiếng Hán. Chu Nguyên Chương có biệt danh là Hồng Vũ (nghĩa là “đại lực lượng”). Ông thiết lập nên nhà Minh, gồm “Nhật” ghép với “Nguyệt” nghĩa là Sáng tỏ.

Thổ hầu nhất ngột tự tiêu trừ, tứ hải y quan tân thái họa

Vào năm Mậu Thân (Thổ Hầu) 1368,( “Nhất” “Ngột” chính là chữ “Nguyên”) nhà Minh bắt đầu một thể chế mới sau khi nhà Nguyên diệt vong.

Tam bách niên lai sự bất thuận, hổ đầu đới thổ hà tu vấn

Vào năm Mậu Dần (Hổ đầu đới Thổ) 1638, vua Sùng Trinh treo cổ tự sát vì không kham nổi đại sự.

Thập bát hài nhi khiêu xuất lai, thương sanh phương đắc tô nguy khốn

Quân Thanh kéo vào đại lục để đánh đuổi quân nổi loạn Lý Tự Thành và giải thoát người dân khỏi cơn nguy khốn, người Trung Quốc hưởng cảnh thái bình trong nhiều thế hệ. (Trong tiếng Hán, “Thập bát” và “Hài nhi” tạo thành chữ “Lý”).

Tương kế xuân thu nhị bách dư, ngũ hồ vân nhiễu hựu phong điên

Sau triều Thanh (1644-1911), tồn tại hơn 200 năm, 5 tộc người ở Trung Quốc (Ngũ Hồ) bắt đầu rơi vào cảnh loạn lạc.

- Ba Tiêu sưu tầm & hiệu đính

Phiên âm:
Càn Khôn Vạn Niên Ca tiên đoán những sự kiện ở Trung Quốc từ năm 950 trở về sau:

人丁口取江南地。
京國重新又一遷。
兩分疆界各保守。
更得為君一百九。

Nhân đinh khẩu thủ Giang Nam địa
Kinh quốc trùng tân hựu nhất
Lưỡng phân cương giới các bảo thủ
Cánh đắc vi quân nhất bách cửu

那時走出草田來。
手執金龍步玉階。
清平海內中華定。
南北同歸一統排。

Na thời tẩu xuất thảo điền lai
Thủ chấp kim long bộ ngọc giai
Thanh bình hải nội trung hoa định
Nam bắc đồng quy nhất thống bài

誰知不許乾坤久。
一百年來天上口。
木邊一兔走出來。
自在為君不動手。

Thùy tri bất hứa kiền khôn cửu
Nhất bách niên lai thiên thượng khẩu
Mộc biên nhất quỷ tẩu xuất lai
Tự tại vi quân bất động thủ

又為棉木定山河。
四海無波二百九。
天上有人雞上火。
一番更變不須說。

Hựu vi miên mộc định san hà
Tứ hải vô ba nhị bách cửu
Thiên thượng hữu nhân kê thượng hỏa
Nhất phiên canh biến bất tu thuyết

此時建國又一兀。
君順臣賢垂黼黻。
平定四海息干戈。
二百年來為社稷。

Thử thì kiến quốc hựu nhất ngột
Quân thuận thần hiền thùy phủ phất
Bình định tứ hải tức can qua
Nhị bách niên lai vi xã tắc

- Ba Tiêu sưu tầm & hiệu đính

Phiên âm Thôi Bối Đồ tượng 53 - 推背圖 - Kim Thánh Thán - 金聖嘆 bản in năm 1722

第五十三象推背圖丙辰 乾下震上 大壯

讖曰:
闕中天子　
禮賢下士
順天休命　
半老有子

頌曰:
一個孝子自西來　
手握乾綱天下安
域中兩見旌旗美　
前人不及後人才

金聖嘆：「此象有一秦姓名孝者，登極關中，控制南北，或以秦為國號，此一治也。」

Đệ ngũ thập tam tượng Thôi bối đồ Bính Thìn Càn hạ Chấn thượng Đại Tráng

Sấm viết:
Quan trung thiên tử,
Lễ hiền hạ sĩ,
Thuận thiên hưu mệnh,
Bán lão hữu tử

Tụng viết:
Nhất cá hiếu tử tự tây lai,
Thủ ác kiền cương thiên hạ an,
Vực trung lưỡng kiến tinh kì mỹ
Tiền nhân bất cập hậu nhân tài

Kim Thánh Thán: - Thử tượng hữu nhất Tần tính danh hiếu giả, đăng cực quan trung, khống chế Nam Bắc, hoặc dĩ tần vi quốc hiệu, thử nhất trì dã.

- UHDP sưu tầm & hiệu đính