Sấm & Ký

Hình ảnh chụp lại Tượng thứ 40 trong một cuốn sách cũ được in năm Khang Hy thứ 61 nhà Thanh của Dự ngôn Thôi Bối Đồ văn bản phồn thể - Đường - Đạo sỹ Lý Thuần Phong - Ẩn sỹ Viên Thiên Cang cùng sáng tác - 推背圖 - Thanh - Nhà phê bình Văn học Kim Thánh Thán chú giải - 金聖嘆.

Thôi Bối Đồ văn bản phồn thể - 推背圖 - Kim Thánh Thán chú giải - 金聖嘆

41,

第四十一象推背圖甲辰 離下離上 離

讖曰:
天地晦盲　草木繁殖
陰陽反背　上土下日

頌曰:
帽兒須戴血無頭　手弄乾坤何日休
九十九年成大錯　稱王只合在秦州

金聖嘆：「此象一武士握兵權，致肇地覆天翻之禍，或一白姓者平之。」

42,

第四十二象推背圖乙巳 艮下離上 旅

讖曰:
美人自西來　朝中日漸安
長弓在地　危而不危

頌曰:
西方女子琵琶仙　皎皎衣裳色更鮮
此時渾跡匿朝市　鬧亂君臣百萬般

金聖嘆：「此象疑一女子當國，服色尚白，大權獨攬，幾危社稷，發現或在卯年，此始亂之兆也。」

- // -

Mai Hoa Thi thập chương - Tống - Thiệu Khang Tiết tiên sinh ( Bản phồn thể )

梅花詩十章 - 宋 - 邵康節先生

其一　　

蕩蕩天門萬古開。幾人歸去幾人來。　　山河雖好非完壁。不信黃金是禍胎。　　

其二　　

湖山一夢事全非。再見龍雲向北飛。　　三百年來終一日。長天碧水嘆瀰瀰。　　

其三　　

天地相乘數一原。忽逢甲子又興元。　　年華二八乾坤改。看盡殘花總不言。　　

其四　　

畢竟英雄起布衣。朱門不是舊皇畿。　　飛來燕子尋常事。開到李花春已非。　　

其五　　

胡兒騎馬走長安。開闢中原海境寬。　　洪水作平洪水起。清光宜向漢中看。　　

其六　　

漫天一白漢江秋。憔悴黃花總帶愁。　　吉曜半升箕斗隱。金烏起滅海山頭。　　

其七　　

雲霧蒼茫各一天。可憐西北起烽煙。　　東來暴客西來盜。還有胡兒在目前。　　

其八　　

如棋世事局初殘。共濟和衷卻大難。　　豹死猶留皮一襲。最佳春色在長安。　　

其九　　

火龍蟄起燕門秋。原壁應難趙氏收。　　一院梨花春有主。連宵風雨不須愁。　　

其十　　

數點梅花天地春。欲將剝復問前因。　　還中自有承平日。四海為家孰主賓。

- Đã có bản Phiên âm ở trang 3 Topic này.

Lạm bàn về Thôi Bối Đồ và những Tượng trước sau Tượng số 33

Trong số rất nhiều giải thích «Thôi Bối Đồ», có ảnh hưởng lớn nhất chính là phần chú giải của Kim Thánh Thán. Kim Thánh Thán là người sống vào cuối triều Minh đầu triều Thanh, từng tận mắt chứng kiến sự thay đổi triều đại giữa Minh và Thanh. Chẳng phải khi nãy chúng ta đã giải được Tượng 33 về triều Thanh kiến lập hay sao? Đối với Kim Thánh Thán thì đây là lịch sử, do đó ông giải thích rất rõ ràng. Chúng ta hãy xem ông nói gì về Tượng 33: “Tượng này là Mãn Thanh nhập quan. Đổi khách thành chủ gần như là khí số mà thành, sức người khó vãn hồi. Sau thời Liêu, Kim, Hồ nhân hai lần làm chủ Trung Nguyên, Hán tộc cũng không phải hổ thẹn làm gì.”

Từ Tượng 34 trở đi là sự việc sau thời Kim Thánh Thán, do đó ông vào những năm sinh tiền không thấy được nội dung dự ngôn phù hợp với sự tình phát sinh. Vì vậy khi giải Tượng 34 này ông nói: “Chứng minh những việc quá khứ thì dễ, còn việc tương lai thì khó, nhưng đã chứng minh quá khứ rồi thì chẳng lẽ không suy xét đến tương lai hay sao. Ta chỉ mong từ Tượng này về sau, nếu đoán trúng thì là may, đoán không trúng thì là không may, mà ta cũng không có tội vậy. Tượng này nghi là gặp thủy tai hoặc việc binh và thiên tai cộng lại, chính là sự loạn vậy.”

Hiện nay ở Trung Quốc người ta tạm chia Thôi Bối Đồ với thứ tự các tượng thành các phần như sau: - Nhà Đường 唐: １、２、３、４、５、６、７、８、９ Thời Ngũ đại 五代: １０、１１、１２、１３、１４ Nhà Tống 宋: １５、１６、１７、１８、１９、２０、２１、２２、２３、２４ Nhà Nguyên 元: ２５、２６ Nhà Minh 明: ２７、２８、２９、３０、３１、３２ Nhà Thanh 清: ３３、３４、３５、３６

- Dân Quốc 民國: ３７、３８、３９ 民國38年以後 Những sự kiện sau năm 1949 : ４０、４１、４２、４３、４４、４５、４６、４７、４８、４９、５０、５１、５２、５３、５４、５５、５６、５７、５８、５９、６０

Tính trung bình mỗi tượng khoảng 30 năm, cũng có khi mỗi tượng chỉ biểu hiện một sự việc quan trọng ví dụ như nhà Đường 290 năm với 9 tượng quẻ, nhưng nhà Thanh cũng khoảng 285 năm 1616 - 1911 thì lại chỉ có 5 tượng quẻ, rất có thể thứ tự các tượng quẻ bị thay đổi có chủ ý, bản Thôi Bối Đồ có nhiều sự tin cậy được in năm 1722 thời vua Khang Hy nhà Thanh năm thứ 61 nhưng lúc này thì Nhà phê bình Văn học Kim Thánh Thán đã chết được 61 năm rồi, Kim Thánh Thán mất năm 1661. Dự ngôn Thôi Bối Đồ của Trung Quốc cũng như Sấm ký Trạng Trình ở Việt Nam vì rất nổi tiếng nên cũng có ít nhiều dị bản khác nhau, nên tạm thời chúng ta chỉ ngâm cứu bản Thôi Bối Đồ in năm 1722 là chính sau này nếu điều kiện cho phép sẽ nghiên cứu những dị bản khác để tìm hiểu những chuyện dị đồng sau vậy.

- HT 2307

Dịch giải dự ngôn «Mai Hoa Thi» của Thiệu Ung thời nhà Tống

梅花詩 - 宋 - 邵康節

其一　　

蕩蕩天門萬古開。
幾人歸去幾人來。　　
山河雖好非完壁。
不信黃金是禍胎。

Mai Hoa Thi - Tống - Thiệu Khang Tiết

(Kỳ Nhất)

Đãng đãng thiên môn vạn cổ khai,
Kỷ nhân quy khứ kỷ nhân lai.
Sơn hà tuy hảo phi hoàn bích,
Bất tín Hoàng Kim thị họa thai.

Tạm dịch:

(Bài số một)

Cánh cổng trời từ vạn cổ khai mở,
Hỏi mấy người đến mấy người trở về.
Non sông tuy đẹp mà không toàn vẹn,
Không tin Hoàng Kim là nguồn tai họa.

Giải:

“Đãng đãng thiên môn vạn cổ khai, Kỷ nhân quy khứ kỷ nhân lai.” Cánh cổng trời vĩ đại từ vạn cổ tới nay mới khai mở lần đầu tiên. Biết bao nhiêu người tới nhân gian, biết bao nhiêu người có thể trở về? Ý nghĩa của hai câu này gắn kết chặt chẽ với chủ đề bài thơ, ngay lúc mở đầu đã dẫn xuất chủ đề tối hậu. Người tu luyện nhìn một cái là rõ ngay, còn người phổ thông xem không hiểu rõ được, ở đây không giải kỹ thêm nữa.

“Sơn hà tuy hảo phi hoàn bích, Bất tín Hoàng Kim thị họa thai.” Thời nhà Tống là lúc mà triều đình nhu nhược bất tài. Toàn bộ xã hội từ trên xuống dưới đều như vậy, đam mê ca múa vui thái bình. Đặc biệt đến thời Nam Tống thì càng cẩu thả tạm bợ, ở nửa giang sơn vùng Giang Nam mà mê đắm trong tình sắc hoan ái, thể Tống từ trở thành cách văn nhân bày tỏ tình cảm luyến ái. Rốt cuộc trong lịch sử Trung Quốc có “nỗi nhục Tịnh Khang” (Tịnh Khang là niên hiệu vua Khâm Tông thời Tống, năm 1126-1127 SCN), hoàng đế Bắc Tống, cung phi, hoàng thân, cho đến khắp đại thần trong triều ba ngàn người đều bị nước Kim bắt làm nô lệ. Đến nỗi cuối cùng hoàng đế Nam Tống phải nhảy xuống biển vùi thân. Do vậy, non sông tuy tươi đẹp mà không toàn vẹn là vậy. “Kim” là chỉ tộc Nữ Chân ở phương Bắc kiến lập nước Đại Kim. “Hoàng” là phủ Hoàng Long, kinh đô nước Kim (nay là huyện Nông An, tỉnh Cát Lâm. Trung Quốc). Ở đây tiên tri về sự kiện nhà Nam Tống sống tạm bợ trong một nửa giang sơn vùng Giang Nam và người Kim xâm nhập trong lịch sử. “Bất tín Hoàng Kim thị họa thai” nói về nước Kim diệt Bắc Tống, xâm phạm Nam Tống.

Dịch giả: - Đại Pháp - Hương Tiêu sưu tầm & tăng bổ

Mai Hoa Thi thập chương tự tự

«Mai Hoa Thi» (梅花诗) tương truyền là do Thiệu Ung tiên sinh sáng tác. Thiệu Ung, tự là Nghiêu Phu, sinh năm thứ 4 Tống Chân Tông (năm 1011 SCN), mất năm thứ 10 Tống Thần Tông (năm 1077 SCN), hiệu là Khang Tiết. Ông quê ở Phạm Dương, Hà Bắc, sau di cư sang Cộng Thành, cuối cùng ẩn cư ở Lạc Dương. «Mai Hoa Thi» tổng cộng có 10 kỳ, dự ngôn những diễn biến lịch sử trọng đại của Trung Quốc sau khi ông qua đời. Vì vậy tất nhiên bài thơ sử dụng ngôn ngữ tiên tri, rất ẩn ý, không dễ mà lý giải cho được. Có một bộ phận là dành cho người tu luyện, người bình thường đọc quả thực không hiểu chút gì. Ở đây chỉ xin giải sơ qua, các bậc trí giả và cao nhân nếu thấy có chỗ nào không ổn kính mong chỉ giáo. Toàn bộ phần diễn nghĩa là của người dịch, chỉ để tham khảo.

Dịch giải dự ngôn «Mai Hoa Thi» của Thiệu Ung thời nhà Tống

梅花詩 - 宋 - 邵康節

其二　　

湖山一夢事全非。
再見龍雲向北飛。　　
三百年來終一日。
長天碧水嘆瀰瀰。

Mai Hoa Thi - Tống - Thiệu Khang Tiết

(Kỳ Nhị)　

Hồ Sơn nhất mộng sự toàn phi,
Tái kiến Vân Long hướng Bắc phi.
Tam bách niên lai chung nhất nhật,
Trường thiên bích thủy thán di di.

Tạm dịch:

(Bài số hai)

Giấc mộng Hồ Sơn đều hỏng cả,
Lại thấy Rồng Mây hướng Bắc bay.
Ba trăm năm hết nội một ngày,
Non xanh nước biếc ôi còn đâu.

Giải:

“Hồ sơn nhất mộng sự toàn phi”: Bởi rằng Nam Tống lập kinh đô Lâm An (nay là Hàng Châu) bên bờ Tây Hồ, hơn nữa hoàng đế Nam Tống cả ngày đắm chìm trong tửu sắc, vậy mới nói “Hồ Sơn nhất mộng”. “Tái kiến Vân Long hướng Bắc phi”, là chỉ khí số thiên tượng rơi vào phương Bắc, ở miền Bắc sinh “chân long thiên tử”, triều đại mới sinh ra ở phương Bắc. Khi binh nhà Nguyên xâm nhập Lâm An, hoàng đế bị bắt làm tù binh. “Tam bách niên lai chung nhất nhật”, là chỉ Bắc Tống, Nam Tống trải qua ba trăm năm (từ năm 960 đến 1279 SCN) rồi cuối cùng diệt vong. “Trường thiên bích thủy thán di di”, chính là chỉ năm 1279 SCN, tàn quân nhà Tống chiến bại không còn lối thoát, Lục Tú Phu cõng tiểu hoàng đế Nam Tống Triệu Bính nhảy xuống biển mà chết, các tướng sĩ khác và hoàng phi đều gặp bão lớn rồi chìm dưới đáy đại dương.

Dịch giả: - Đại Pháp - Hương Tiêu sưu tầm & tăng bổ

Dịch giải dự ngôn «Mai Hoa Thi» của Thiệu Ung thời nhà Tống

梅花詩 - 宋 - 邵康節

其三　　

天地相乘數一原。
忽逢甲子又興元。　　
年華二八乾坤改。
看盡殘花總不言。

Mai Hoa Thi - Tống - Thiệu Khang Tiết

(Kỳ Tam)　

Thiên địa tương thừa sổ nhất nguyên,
Hốt phùng giáp tý hựu hưng Nguyên.
Niên hoa nhị bát kiền khôn cải,
Khan tận tàn hoa tổng bất ngôn.

Tạm dịch:

(Bài thứ ba)

Thiên địa số nhân đến nhất nguyên,
Gặp Hốt một giáp lại hưng Nguyên.
Được tám tám năm càn khôn đổi,
Xem hết hoa tàn vẫn chẳng tâu.

Giải:

“Thiên địa tương thừa số nhất nguyên, Hốt phùng giáp tý hựu hưng Nguyên”, là nói thời kỳ Thiên can Địa chi tương giao, trở lại ngọn nguồn, nhà Nguyên bắt đầu hưng thịnh. “Hốt” ở đây là chỉ Nguyên Thế Tổ Hốt Tất Liệt, “hưng Nguyên” là chỉ nhà Nguyên được kiến lập. Hốt Tất Liệt năm 1260 SCN làm Đại Hãn, năm 1264 SCN (một giáp – Giáp tý) lên ngôi kiến lập triều Nguyên, lấy hiệu nước là Nguyên, dời đô đến Yên Kinh (nay là Bắc Kinh). Năm 1271, Hốt Tất Liệt căn cứ vào kiến nghị của Lưu Bỉnh Trung, lấy ý nghĩa “Càn Nguyên” trong «Kinh Dịch» mà cải quốc hiệu thành “Đại Nguyên”, thống trị Trung Quốc. “Niên hoa nhị bát càn khôn cải, Khán tận tàn hoa tổng bất ngôn”, triều Nguyên từ Nguyên Thế Tổ truyền được 10 đời. Năm 1279 SCN, triều Tống diệt vong hoàn toàn, đến năm 1368 SCN, triều Nguyên bị diệt, tổng cộng là 88 năm, ứng với ý trong “Được tám tám năm càn khôn đổi”. Thời Nguyên Thuận Đế, hoạn quan ém nhẹm hồ sơ không tâu lên hoàng đế hại nhà Nguyên, có thể nói “hoa tàn” mà “vẫn không tâu” là như vậy.

Dịch giả: - Đại Pháp - Hương Tiêu sưu tầm & hiệu đính

Dịch giải dự ngôn «Mai Hoa Thi» của Thiệu Ung thời nhà Tống

梅花詩 - 宋 - 邵康節

其四　　

畢竟英雄起布衣。
朱門不是舊皇畿。　　
飛來燕子尋常事。
開到李花春已非。

Mai Hoa Thi - Tống - Thiệu Khang Tiết

(Kỳ Tứ)　

Tất cánh anh hùng khởi bố y,
Chu môn bất thị cựu hoàng kỳ.
Phi lai yến tử tầm thường sự,
Khai đáo Lý hoa Xuân dĩ phi.

Tạm dịch:

(Bài thứ tư)

Rốt cuộc anh hùng từ áo vải,
Lầu son đâu phải cựu hoàng kỳ.
Nhanh như chim én tầm thường sự,
Lý hoa khai nở Xuân đâu còn.

Giải:

“Tất cánh anh hùng khởi bố y, Chu môn bất thị cựu hoàng kỳ”, tả rõ Minh Thái Tổ Chu Nguyên Chương, tuy xuất thân bần tiện (bố y – áo vải), còn trải qua mấy ngày làm hòa thượng, sau tham gia khởi nghĩa nông dân hồng cân quân, cuối cùng thể hiện bản sắc anh hùng, từ một binh sĩ bình thường vọt lên làm thủ lĩnh, đến năm 1368 SCN xưng đế tại Nam Kinh. Chính “Chu môn – Lầu son” ấy không còn là nhà nông đất vàng (“hoàng kỳ”) ngày xưa nữa. “Phi lai yến tử tầm thường sự, Khai đáo Lý hoa Xuân dĩ phi” chỉ con thứ tư của Chu Nguyên Chương là Yên vương Chu Đệ hùng cứ tại Yên Kinh, bị buộc phải phát động chiến dịch công nhập Nam Kinh, đoạt lấy ngôi Vua, đúng là “nhanh như chim én”. Minh Thái Tổ Chu Nguyên Chương nhường ngôi cho Hoàng Thái Tôn cháu mình, tức Minh Huệ Đế. Năm ấy, hơn mười hoàng tử được phong làm Phiên vương, đóng tại biên cương. Trong đó Yên vương Chu Đệ thực lực mạnh nhất, danh vọng lớn nhất. Minh Huệ Đế vì cứ khăng khăng tước bỏ Phiên vương, đòi miễn Yên vương, nên Yên vương không còn cách nào khác đành khởi binh làm phản. Bởi vì Yên vương Chu Đệ tài đức xuất chúng, trí dũng hơn người nên cuối cùng giành chiến thắng sau 4 năm, trở thành Minh Thái Tông, sau được gọi là Minh Thành Tổ, niên hiệu Vĩnh Lạc. Yên vương được thiên hạ, ngẫm ra thì đúng là “tầm thường sự”, về cả tình và lý, rất giống với “sự biến Huyền Vũ môn” của Đường Thái Tông Lý Thế Dân. “Khai đáo Lý hoa Xuân dĩ phi”, ứng với năm 1644 SCN, Sấm vương Lý Tự Thành (“Lý hoa”) dẫn quân khởi nghĩa công phá kinh thành, hoàng đế Sùng Trinh thắt cổ tự vẫn ở Cảnh Sơn, triều Minh diệt vong (“Xuân đâu còn”).

Dịch giả: - Đại Pháp - Hương Tiêu sưu tầm & hiệu đính

Dịch giải dự ngôn «Mai Hoa Thi» của Thiệu Ung thời nhà Tống

其五　　

胡兒騎馬走長安。
開闢中原海境寬。　　
洪水作平洪水起。
清光宜向漢中看。

Mai Hoa Thi - Tống - Thiệu Khang Tiết

(Kỳ Ngũ)　

Hồ nhi kỵ mã tẩu Trường An,
Khai tích Trung Nguyên hải cảnh khoan.
Hồng thủy sạ bình hồng thủy khởi,
Thanh quang nghi hướng Hán Trung khan.

Tạm dịch:

(Năm)

Kỵ mã trẻ Hồ tới Trường An,
Khai thác hải cảng tại Trung Nguyên.
Hồng thủy bình rồi Hồng thủy khởi,
Thanh quang phải hướng Hán Trung xem.

Giải:

“Hồ nhi kỵ mã tẩu Trường An”: - Trung Quốc xưa nay vẫn nói “Bắc hồ Nam man”. Bởi thế ở đây là chỉ Mãn Thanh ở vùng Đông Bắc xâm nhập làm chủ Trung Nguyên. Ngô Tam Quế dẫn quân Thanh qua ải, thống nhất toàn cục thời Minh mạt. Năm 1644 lập đô tại Bắc Kinh, trở thành đế quốc Đại Thanh. “Khai tích Trung Nguyên hải cảnh khoan”: nhà Thanh lúc đầu thế nước hưng thịnh, văn trị võ công, cường thịnh phi thường, một trăm năm đầu tiên là thời “Khang Càn thịnh thế” (thời Khang Hy, Càn Long). Đặc biệt là hoàng đế Khang Hy, bình định các chủng nội loạn ngoại xâm, mở rộng bản đồ Trung Quốc ở mức chưa từng có. Ngoài ra, nhà Thanh bắt đầu tiến hành thông thương quy mô lớn với nước ngoài, khai thác bến cảng, cũng chính là “hải cảnh khoan” vậy.

“Hồng thủy sạ bình hồng thủy khởi, Thanh quang nghi hướng Hán Trung khan”: Chữ “Hồng thủy” đầu tiên chính là chỉ năm 1851, Hồng Tú Toàn lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Thái Bình Thiên Quốc, tựa như cơn hồng thủy cuốn sạch một nửa Trung Quốc, kéo dài trong 13 năm, làm lung lay nghiêm trọng sự thống trị của triều Thanh. Sau khi Thái Bình Thiên Quốc bị bình định rồi (“sạ bình”), triều Thanh vẫn loạn trong giặc ngoài không ngừng, các thế lực cách mạng không ngừng nổi dậy mạnh mẽ, mãi đến cuối cùng, khởi nghĩa Vũ Xương thành công, Lê Nguyên Hồng thành đô đốc Trung Hoa Dân Quốc, sau khi Viên Thế Khải chết trở thành Tổng thống, Vương triều nhà Thanh diệt vong hoàn toàn. Do đó, tiền đồ cuối cùng của triều Thanh (“Thanh quang”) cần phải đến Vũ Hán (“Hán Trung”) mà xem.

Dịch giả: - Đại Pháp - Hương Tiêu sưu tầm & hiệu đính

Dịch giải dự ngôn «Mai Hoa Thi» của Thiệu Ung thời nhà Tống

其六　　

漫天一白漢江秋。
憔悴黃花總帶愁。　　
吉曜半升箕斗隱。
金烏起滅海山頭。　　

Mai Hoa Thi - Tống - Thiệu Khang Tiết

(Kỳ Lục)　

Hán thiên nhất bạch Hán giang thu,
Tiều tụy hoàng hoa tổng đới sầu.
Cát diệu bán thăng Ki Đẩu ẩn,
Kim Ô khởi diệt hải sơn đầu.

(Bài thứ sáu)

Hán trời sáng sủa Hán sông thu
Vàng võ hoa vàng thấy phát rầu
Nửa đẹp hết rồi tinh tú khuất
Mặt trời đã lặn ở non đầu

Giải:

“Hán thiên nhất bạch Hán giang thu” là nói nhà Thanh hủ bại suy vong, Trung Quốc cuối cùng lại có hy vọng mới (“Hán thiên nhất bạch”), tiến nhập thời đại mới (“Hán giang thu”), ngày 10 tháng 10 năm 1911 (mùa thu), khởi nghĩa Vũ Xương kiến lập Trung Hoa Dân Quốc. “Tiều tụy hoàng hoa tổng đới sầu”, cách mạng Dân Quốc tuy thành công nhưng nền móng rất thiếu ổn định, tựa như “tiều tụy hoàng hoa”, đầy ắp nguy cơ (“tổng đới sầu”). Cũng có thể là chỉ Viên Thế Khải khôi phục ngai vàng như “tiều tụy hoàng hoa”, sớm nở tối tàn, Viên Thế Khải cuối cùng buồn rầu hối hận mà bệnh chết. “Cát diệu bán thăng Ki Đẩu ẩn”: “Cát diệu” là chỉ cờ Thanh Thiên Bạch Nhật của Quốc Dân Đảng, “bán thăng” là chỉ thời kỳ đầu thống trị của Quốc Dân Đảng, ở Trung Quốc quân phiệt cát cứ, nội chiến liên miên, không cách nào thực hiện bình định thống nhất, chỉ đến khi Tưởng Giới Thạch lãnh đạo Bắc phạt thành công mới sơ bộ đặt địa vị cho Quốc Dân Đảng. “Ki Đẩu” thuộc tử vi cổ đại của Trung Quốc, là hai vì tinh tú sao Cơ, sao Đẩu trong Nhị Thập Bát Tú, ở đây chỉ thế lực bí mật của Đảng cộng sản ngấm ngầm phát triển. “Kim Ô khởi diệt hải sơn đầu”: Thời cổ “Kim Ô” là tên gọi khác của Thái Dương (Mặt trời), ở đây ám chỉ Nhật Bản. Cả câu là chỉ Nhật Bản gây chiến trong Đại Thế chiến II rồi cuối cùng chiến bại, đầu hàng.

Dịch giả: - Đại Pháp - Hương Tiêu sưu tầm & hiệu đính