Quê Hương: Đẹp ngỡ ngàng!

Vốn là một nước nông nghiệp nghèo khó nên văn hóa ẩm thực ngày Tết của người Việt Nam cũng rất dân dã và bình dị. Nó được tận dụng từ những nguyên liệu có sẵn, qua đôi tay uốn nắn vuông tròn khéo léo để tạo ra những món ăn không thể trộn lẫn.
Đó chính là sản phẩm từ lúa gạo với sự kết tinh phong vị của đất trời. Nếu ngoài Bắc ngày Tết có bánh chưng xanh thì trong Nam lại là đòn bánh Tét. Và mỗi loại bánh lại có một số phận và nguồn gốc riêng của nó. Nếu chiếc bánh chưng gắn liền với “sự tích bánh chưng bánh dày” của hoàng tử thứ 18 con Vua Hùng là Lang Liêu tượng trưng cho trời tròn đất vuông thì đòn bánh Tét cũng có những giai thoại ly kỳ về nguồn gốc và ý nghĩa riêng.

Theo những ghi chép còn sót lại, đòn bánh Tét có nguồn gốc từ chủ nhân vùng đất này. Đó là người Chăm Pa trong lịch sử (tiền thân là người Sa Huỳnh) định hình lãnh thổ quốc gia dân tộc từ cuối thế kỷ thứ II sau Công nguyên (cách ngày nay khoảng gần 2 thiên niên kỷ). Khi ấy, người Chăm có một nền văn hóa phát triển rực rỡ và đạt đến đỉnh cao. Nền văn hóa ẩm thực cũng phong phú. Theo lý giải của cố giáo sư Trần Quốc Vượng, rất có thể, đòn bánh Tét mà người trong Nam dùng trong ngày Tết hôm nay là sản phẩm của quá trình giao lưu, tiếp biến văn hóa Việt Chăm hay cũng có thể là sự kế thừa những giá trị của lớp tiền nhân đi trước để lại. Khi người Việt vào khai khoang mở hóa vùng đất phương Nam, do sự tiếp thu yếu tố tín ngưỡng đa thần của nền văn hóa Chăm, trong đó có tín ngưỡng Phồn thực, thờ thần lúa.

Từ sự hình tượng hóa của yếu tố Linga của thần Siva (mà nay còn biểu hiện rõ nhất ở khu đền tháp Mỹ Sơn) cùng với tín ngưỡng nông nhiệp vốn có nên các cư dân Việt sau này đã tạo ra chiếc bánh Tét như ngày nay. Rồi dần đà, đòn bánh Tét được sinh thành và “thai nghén”
lúc nào cũng không rõ.

Hơn nữa, đòn bánh Tét được bọc nhiều lá như người mẹ bọc lấy người con, ăn bánh Tét lại nghĩ về mẹ, sống với mẹ, như chị em đùm bọc lẫn nhau cùng một mẹ sinh ra. Đó là ngày vui nhất của đại gia đình về sum họp.

Không chỉ dừng lại ở đó, bánh Tét xanh nhân nhuỵ vàng gợi cho ta màu xanh của đồng quê, của đời sống chăn nuôi, của an vui xóm – làng... gợi cho ta niềm mơ ước “an cư lạc nghiệp” của con người về một mùa xuân an bình cho mọi nhà. Tất cả những ý nghĩa đó đã đề cao sức lao động của con người, sự hoà hợp của trời đất, của con người với thiên nhiên, hướng về nguồn gốc tổ tiên.

Đòn bánh Tét muốn ngon thì gạo nếp phải trắng, thơm, được giã kỹ. Tuy cũng là nhân đậu xanh, hạt tiêu, muối,... nhưng nếu đậu xanh, nếp không ngâm kỹ thì khi nấu sẽ rất khó chín và không đẹp đòn bánh. Thời gian nấu cũng phải rất kiên trì. Muốn bánh ngon, chín và để được lâu thì phải nấu đủ 24 giờ đồng hồ. Bánh nấu chín đem vớt lên rồi ngâm với nước lạnh, tiếp đó là khéo tay nén cho bánh tròn đều và mịn.

Chiếc bánh nhìn giản đơn nhưng thấm đẫm triết lý của người miền Namvề con người và cuộc sống. Tối 29-30 tết ngồi cạnh nồi bánh Tét bên bếp lửa ấm cúng, khi tiết trời chuyển sang xuân, là lúc những người con xa quê cảm nhận rõ nhất hương vị Tết quê hương.

Không biết tự bao giờ, đòn bánh Tét đã trở thành món ăn không thể thiếu trong ngày Tết của người miền Nam. Bánh Tét đã thoát khỏi những phạm trù vật chất thông thường, trở thành biểu tượng của quê mẹ.

Người miền Trung rất thích ăn bánh trong dịp Tết vì thế họ chế biến rất nhiều loại bánh mỗi độ Tết đến xuân về... Dưới đây là 6 loại bánh truyền thống không thể thiếu trên đĩa bánh tết miền Trung.


Trên mâm cỗ ngày Tết cổ truyền, tuy có rất nhiều thức ăn ngon nhưng luôn có thêm đĩa bánh lá răng bừa (chiếc bánh nhỏ, thon như răng của chiếc bừa) bốc khói nghi ngút, thơm lừng mùi hành mỡ, lá chuối thật hấp dẫn.


Nhân bánh lá răng bừa gồm hành khô, thịt ba chỉ băm nhỏ, mộc nhĩ trộn với hạt tiêu, muối vừa đủ. Nếu làm bánh lá răng bừa để lễ chay hoặc đi lễ chùa thì nhân bánh được làm bằng lạc hoặc đậu.


Sau khi gói xong, những chiếc bánh lá răng bừa bằng ngón tay trỏ hoặc như những chiếc răng bừa xinh xắn được xếp ngay ngắn vào nồi, sau đó đổ nước đun sôi rồi luộc chín.




Bánh tổ được nhiều người miền Trung nói rằng có từ vua thời Lê Thánh Tôn. Khi đó, những người từ miền Bắc di cư vào vùng đất mới Quảng Nam nhớ về quê cha đất tổ, nên vào dịp tết họ làm một loại bánh bằng chất liệu sẵn có tại địa phương dâng cùng tổ tiên, tạ ơn trời đất.


Bánh tổ, có nơi gọi là bánh ổ, được làm từ đường đen và nếp hương. Đường đen là loại đường bát, cứng, sản xuất từ các lò đường thủ công trong làng, còn nếp chọn loại dẻo, thơm ngon.



Bánh in giống bánh khảo ở miền Bắc. Được làm từ gạo nếp xay mịn, sau đó mang đi phơi sương cho có độ ẩm thích hợp. Tiếp đó, đường bát cũng được nạo thành bột mịn, trộn đều vào bột bánh. Nhẹ tay úp khuôn bánh lên nong, nia có lót giấy hoặc lá chuối cho sạch, để lấy bánh ra.


Để bánh được cứng hơn, có thể phơi một nắng, hoặc dùng than củi nướng qua một lần, bánh sẽ cứng hơn và có mùi thơm hòa quyện của đường và nếp. Nay, phổ biến là bánh in có trộn thêm bột đậu xanh. Cũng có loại bánh in chỉ làm hoàn toàn bằng bột đậu xanh đã được rang chín xay mịn, trộn với đường đã thắng keo lại.




Bánh gừng nhưng không phải làm từ gừng mà người làm bánh chỉ nặn giống hình củ gừng. Bánh được đem chiên dầu cho phồng lên và có màu vàng như màu gừng.


Người ta cắm những củ gừng ấy vào tăm tre nhỏ rồi đem đặt thành hình tháp chung quanh một cái lõi làm bằng thân cây chuối. Tất cả đặt trên chiếc mâm gỗ trông như một khối tháp, toàn khối như vậy gọi là "quả bánh gừng".


Được làm bằng bột sắn có nhân đậu xanh với dừa hay tôm chấy (tôm chấy là tôm tươi được rang xát cho nhỏ tơi ra), gói lá dừa đem hấp cách thủy.


Nếu như chiếc bánh ở ngoài Bắc có hình hơi tròn dẹt và được gói trong giấy bóng kính trang kim màu vàng hoặc đỏ, ăn hơi nhão và có vị của phẩm màu; thì ngược lại, bánh phu thê Huế lại được đóng khuôn trong những chiếc hộp lá dừa xinh xắn, thanh nhã, đáng yêu và ăn có vị giòn mát, thơm ngọt hấp dẫn.



Bánh măng làm bằng măng tươi thái chỉ đem rim kỹ với đường, nấu lẫn với bột nếp. Sau đó cắt miếng, phủ lớp bột hoàng tinh bên ngoài rồi bọc bằng giấy bóng.



ST

Ngày cuối năm Tân Mão, trong căn nhà nhỏ trên phố Nguyễn Văn Tố (Hà Nội), GS sử học Lê Văn Lan say sưa nói về con rồng, biểu tượng của năm mới Nhâm Thìn. Theo ông, hiện có rất nhiều quan điểm và cái nhìn về rồng ở Việt Nam. Tuy nhiên, để tìm hiểu được sâu sắc và tổng quan về con vật linh thiêng này cần bắt đầu từ ngôn ngữ học.

Rồng bắt đầu bằng phụ âm rung là "r". Từ "rồng" về mặt cấu trúc ngôn ngữ học là sự đơn âm tiết hóa (tức là làm cho từ gốc đa âm tiết của tiếng Việt cổ thành đơn âm) và được bảo lưu ở vùng Tây Nguyên. Ở đó người ta chỉ con sông là Krông, có 2 phụ âm kép K và R, nguyên âm "ông". Ví dụ Đăk - Krông nghĩa là nước sông; Krông Ana là thủy điện xây trên sông Ana. "Krông" khi đơn âm tiết hóa và bảo lưu lại phần phụ âm rung, cộng nguyên âm "ông" thì chính là "rồng".

"Do đó rồng có nguồn gốc tượng hình của con sông", GS Lan khẳng định và dẫn chứng thêm, nếu leo lên cao chụp lại các khúc uốn của con sông thì đó hoàn toàn là hình ảnh con rồng. Các biểu tượng rồng nghìn năm hiện nay cũng chính là hình ảnh dòng sông. Từ xa xưa, khi nào cần nước thì người dân cầu khấn rồng. Rồng sẽ phun nước cung cấp nguồn sống cho mùa màng. Rồng là một vị phúc thần.

Hình tượng rồng thời Lý với thân tạo hình dòng sông.

"Nhiều người cho rằng rồng chỉ gắn với vua chúa. Rồng là vua với các từ như long nhan (mặt vua), long thể (người vua), long sàng (giường vua)... Nhưng đó là một suy nghĩ hạn chế bởi rồng không chỉ gắn bó mà còn đồng nhất, đùa cợt, chơi đùa với dân", GS Lan nói.

Ông dẫn chứng, nếu tìm các mảng điêu khắc đình làng, nơi chứa tinh hoa nghệ thuật điêu khắc thế kỷ 17-19 sẽ gặp một loạt hình tượng rồng gắn bó với dân. Có ông cụ rồng đeo kính dạy học cho lũ rồng con, có ổ rồng trong đó con rồng mẹ đang quấn quít cùng rồng con. Đặc biệt có cả cảnh các cô gái làng tắm trần nhưng ở thế tắm chung với rồng, vuốt râu rồng, thậm chí cưỡi lưng rồng...

GS Lan cho hay, trong văn hóa học, nơi nào là xuất phát của văn hóa thì gọi là "bình phát", còn nơi tiếp nhận gọi là "bình chứa". Ở Việt Nam lưu hành ý kiến văn hóa Việt thường xuyên là bình chứa, nhưng thực chất có thời kỳ chúng ta là bình phát, có sự giao lưu hai chiều.

Cũng trong ngôn ngữ học, âm rung là ngôn ngữ phương Nam, còn Hán ngữ không có phụ âm đầu rung. Chính vì thế nên Trung Hoa biến tất cả âm rung thành âm lưỡi, âm "l". Ví dụ trong xướng âm chúng ta có đồ, rê, mi, pha, son, Trung Hoa lại biến thành tồ, lê, mi, pha, xô. "Rê" thành "lê", đó là quy luật biến âm rung thành âm lưỡi.

"Việc rồng biến thành long là hoàn toàn đúng quy luật. Vì Trung Quốc có thời đã lấy rồng từ Việt Nam và biến thành long", GS Lan nói và khẳng định Việt Nam nên tự hào là khởi hình cho rồng Trung Hoa, táp vào các đặc điểm hình thể để tạo nên long.

Vị giáo sư sử học phân tích thêm, con rồng gốc Trung Hoa trên vùng Hoàng Hà, từ Đường, Lục triều, Hán thì chính là sư tử. Về sau, cùng với sự bành trướng xuống phía Nam, gặp Dương Tử giang đã tiếp nhận chữ "giang", âm viết là "công" chính là âm "K" trong từ Việt cổ "Krông" - một kênh tiếp nhận thêm các yếu tố rồng của Việt Nam. Từ thân là con thú sư tử thành thân dòng sông, thân rắn. Như vậy ít nhất một nửa rồng Trung Quốc là của Việt Nam.

"Ở Việt Nam còn tồn tại tư duy đèn xếp, gấp hết tất cả nếp văn hóa, thời gian lại và gọi chung là rồng Việt Nam. Nhưng ta có rồng Lý, rồng Trần, đến Lê, Nguyễn", GS Lan nói.


Rồng thời Lý uyển chuyển, thậm chí hồn nhiên, giữ nguyên khởi hình là con rắn. Nhiều người thấy hình vẽ thu nhỏ trên con tem, trông rất giống con giun thì gọi là rồng giun. Tuy nhiên, trước đây Viện trưởng Viện bảo tàng Mỹ thuật đầu tiên, họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung, thấy ai gọi là rồng giun thì có thể ngất vì giận.

"Đó là rồng rắn, con giun thì hèn hơn rắn nhiều và không thể uốn thân lượn sóng được. Con rồng này còn được lưu giữ ở trong những câu đồng dao như trò chơi dân gian rồng rắn lên mây", GS Lan cho hay.

Hình ảnh con rồng thời Lý thích hợp với chính sách nhà Lý lúc bấy giờ, mềm mại, uyển chuyển, xuất hiện những ông vua hiền. Cũng từ thời Lý, hình tượng rồng vua - rồng dân cũng có nét phân biệt, rồng vua có 5 móng, còn rồng dân chỉ 4 móng.

Rồng đời Trần

Thời Trần dùng nguyên hình ảnh rồng thời Lý nhưng táp vào đó hào khí Đông A. Hào khí thời Trần thấm vào con rồng khiến nó trở nên mập mạp. Nếu rồng Lý bị nhầm với giun thì rồng Trần không thể nhầm được vì nó khỏe mạnh, lực lưỡng.

Rồng đời Lê

Rồng Lê lại bị ảnh hưởng dội ngược từ Trung Hoa. Hình ảnh con rồng thời này vẫn còn lưu giữ trong điện Kính Thiên, đó là con rồng do vua Lê Thánh Tông cho làm vào ngày 15/8/1467 (âm lịch). Tạo hình con vật này hợp với thời phong kiến thịnh trị. Nó bệ vệ oai nghi trườn từ điện Kính Thiên xuống, dương vây dương vảy, tỏ vẻ nghênh ngáo đắc ý.

Nếu rồng thời Lý còn chân chim ưng xòe ra rất hồn nhiên vì gắn với tự nhiên thì rồng trong điện Kính Thiên thò tay ra quặp lấy râu, vuốt râu. Rồng thời Lê vì thế trở thành quan liêu, dương dương tự đắc. Nó không còn hồn nhiên như thời Lý, khỏe mạnh như thời Trần mà trở thành một thế lực ung dung tự tại, nghênh ngang, hách dịch.

Rồng đời Nguyễn

Đến rồng thời Nguyễn thì hoàn toàn xơ cứng, thể hiện rõ bước thoái trào của chế độ phong kiến. Nó chịu ảnh hưởng ngược của rồng Trung Hoa, trở nên cứng ngắc, đầy vẻ dọa nạt giống con rồng thời Minh, Thanh. Rồng ở cung đình, đền miếu lúc này như một thế lực đe dọa chứ không đùa giỡn với mọi người. Nó đi qua bước hồn nhiên thời Lý, khỏe mạnh thời Trần, quan liêu thời Lê và trở nên cứng nhắc thời Nguyễn.

"Ngày nay, trong thị hiếu của thời đại mới thì hình tượng rồng càng phức tạp, lòe loẹt, chứ không sâu sắc mang ý nghĩa như ngày xưa. Đặc biệt khi ta đang muốn 'hóa rồng' thì cần chú ý chọn mô hình nào để mà 'hóa", GS Lê Văn Lan nói.



Hoàng Thùy

Tranh vẽ bằng những hạt gạo nguyên bản không nhuộm màu là cả một sự kỳ công thấm đẫm đời sống văn hóa Việt.
Đã có nhiều chất liệu được dùng để thực hiện các tác phẩm mỹ thuật, nhưng dùng gạo để "vẽ" tranh là một lựa chọn táo bạo và độc đáo về mặt kỹ thuật và tính thẩm mỹ.

Câu chuyện khởi đầu khi cô gái trẻ Nguyễn Thúy Vy thấy người anh họa sĩ dùng gạo làm một trong những chất liệu để vẽ tranh. Cô đã tìm thấy ở đó câu chuyện và mục đích để sử dụng chính hạt ngọc của quê hương.

Tuy nhiên, để từ hạt gạo nấu thành cơm ăn hàng ngày, trở thành chất liệu đi vào tác phẩm mỹ thuật, là cả một quá trình phức tạp, gian nan. Bởi hạt gạo mong manh, dễ vỡ, dễ bị mối mọt, màu sắc không phong phú.

Phương cách xử lý rồi cũng được tìm ra, không chỉ tạo độ bền cho hạt gạo, mà còn làm cho nguyên vật liệu này trở nên đa dạng sắc màu, ngoài những màu nguyên thủy. Nếu được bảo quản trong điều kiện thời tiết tốt, tranh gạo có thể giữ được đến hơn 5 năm.

Trong khi đó, ngoài những màu tự nhiên của gạo như gạo trắng, gạo huyết rồng, nếp than..., nhiều màu khác như ngà, vàng, cánh gián, nâu nhạt - đậm, đen... đã được tạo ra chỉ bằng cách xử lý dân gian là rang, hoàn toàn không dùng màu nhuộm.

Tranh gạo được "vẽ" bằng các công đoạn: đổ một lớp keo nền, sau đó gắp gạo đính lên theo phác thảo cũng như màu sắc đã phối trước, và phủ tiếp một lớp keo khác lên trên cùng để cố định các chi tiết. Hóa chất chỉ được sử dụng để bức tranh không bị mối mọt.

Cũng như mọi dòng tranh khác, tranh gạo cũng có đủ các đề tài để khai thác như tranh phong cảnh, tĩnh vật, chân dung, tôn giáo, thư pháp... Đặc biệt, nhiều bức tranh chân dung đạt được thần thái nhân vật tốt, điều mà tưởng chừng hạt gạo do chỉ có một hình dáng duy nhất nên khó thể hiện được.

Sự hợp tác của hai chị em ruột Ngọc Quỳnh - Thúy Vy đã làm nên sản phẩm tranh gạo độc đáo, không như tranh cát hiện nay đã có khá nhiều người đeo đuổi cạnh tranh. Tranh gạo không chỉ được tìm mua như một món quà độc mà còn đã bước vào nhiều sự kiện văn hóa, từ thiện lớn.

Bởi tranh gạo không chỉ cho thấy đây là một bằng chứng về sự khéo léo, kiên trì, tính thẩm mỹ, sáng tạo của những người làm ra chúng nói riêng và phẩm chất người Việt nói chung, mà còn thể hiện những nguồn nguyên vật liệu vô tận của nước Việt để làm nên nhiều tác phẩm đẹp, giá trị.

Tranh gạo hơn nhiều dòng tranh mới xuất hiện khác ở chỗ nó chứa đựng hồn vía, hương sắc quê nhà. Hạt lúa, hạt gạo không chỉ gắn liền với công việc đồng áng của nhà nông Việt từ ngàn năm qua, mà còn thấm đẫm đời sống văn hóa, tinh thần và sự phát triển của đất nước.

Ngoài những tác phẩm bám sát các sự kiện thời sự, các đề tài hấp dẫn từ thực tế cuộc sống sôi động, trong những ngày Tết này, hai chị em Quỳnh - Vy gửi đến bạn đọc VietNamNet những tác phẩm mới lạ đậm không khí xuân như bộ sưu tập tranh rồng, bộ tranh lịch chào năm mới...

Lữ Hoài đã viết:

Sapa bềnh bồng trong mây

Vùng Tây Bắc Việt Nam có dãy núi Hoàng Liên Sơn hùng vĩ. Phan Si Păng cao 3.143m. Sa Pa là một huyện vùng cao của tỉnh Lào Cai. Địa danh Sa Pa đã nổi tiếng không chỉ trong nước mà còn được du khách quốc tế biết đến khá nhiều. Chìm trong làn mây bồng bềnh thị trấn Sa Pa một thành phố trong sương huyền ảo. Chúng tôi rất thú vị được tham quan Sa Pa, ngỡ ngàng trước bức tranh cao nguyên mà tạo hóa vẽ lên cảnh sơn thủy hữu tình.
...

Ngắm Sapa huyền ảo tiếp nha

theo vnexpress