Danh sĩ kim cổ thế giới - Nhất Như, Phạm Cao Hoàn

1. NGUỒN GỐC TẤU HÀI ?

Tương thanh là một kiểu tấu hài của Trung Quốc, là hình thức nghệ thuật được mọi người yêu thích nhất. Nó là một nghệ thuật đấu khẩu, dường như cãi nhau nhưng lý lẽ thật khôi hài.
Cái vui thích nó mang lại cho người ta thật là sảng khoái mà các hình thức nghệ thuật khác khó mà so sánh, rất nhiều người thích môn tấu hài này.
Khi chúng ta bị tấu hài chọc cho cười ra nước mắt hoặc “cười đến vỡ bụng” vì không ai nhịn cười được! Có ai nghĩ đến nghệ thuật “cười” ra ấy đời như thế nào không ?

Nghệ thuật tấu hài ở Trung Quốc có thể nói là lịch sử lâu đời, những tư liệu để tra cứu quả thật không tìm ra! Nhiều học giả để tâm nghiên cứu, tìm tòi nguồn ngốc của nó đã bắt đầu hình thành nhận thức từng bước một : Một quan điểm cho rằng, tấu hài hiện giờ là do “Tham quân hí” đời Đường mà phát huy ra. “Tham quân hí” do hai người biễu diễn, một người gọi là “tham quân” trong vai ngu si; một người là “thương cốt” (một loại chim cổ màu xanh) trong vai phản ứng nhanh nhạy. Hai người biểu diễn, một tung một hứng gây cười, một trang nghiêm, một khôi hài thật là thú vị.
Có người nói tấu hài ở triều đại Khang Hy là hình thái đầu tiên của tấu hài bây giờ. “Khôi hài” thời đó, kỳ thực là khẩu kỹ (võ miệng). Khi biễu diễn một người hoặc nhiều người có thể dùng tiếng chó, gà, ếch nhái kêu réo làm mọi người phục lăn và vui cười thoả thích.
Cũng có người nói, tấu hài ban đầu kỳ thực là chỉ vè “tướng mạo”, “nghĩa lý” của “âm thanh”. Dựa theo tên mà định nghĩa, là tướng mạo và âm thanh kết hợp làm một, dùng âm thanh và tình cảm để thố lộ, dùng cử chỉ và giọng điệu đả kích những cái “dởm đời” dùng trào lộng và khôi hài khiến mọi người vui thích, quên “nỗi sầu đời”. Nguồn gốc của tấu hài còn nhiều cách nhìn khác, tất cả đều vào sự phân tích chủ quan, rất khó kết luận.
Việc sau này có thể thống nhất cách nhìn hay không còn “hạ hồi phân giải”, ta phải tạm gác lại…

4. ĐIỆU “NHỊ HOÀNG” GỐC Ở ĐÂU ?

Trong các vở “Kinh kịch”, có một điệu chính được gọi là “Nhị hoàng”.
Đó là điều mà những người yêu thích Kinh kịch đều biết rõ. Còn như điệu “Nhị hoàng”, tên gọi chính xác và nguồn gốc của nó thế nào, trước sau vẫn là nghi vấn trong việc nghiên cứu điệu hát hài khúc, đã được tranh luận không ngớt.
Một số chuyên gia hài khúc thời trước ở Trung Quốc, phần lớn đều cho rằng điệu “Nhị hoàng” bắt đầu ở Hoàng Lăng, Hoàng Cương Hồ Bắc, là điệu hát từ địa danh biến hoá ra.
Nhưng Phạm Tử Đông trong cuốn Nhạc học thông luận của ông, lại cho rằng: “Nhị hoàng” bắt nguồn từ Thiểm Tây, với âm nhạc Lê viên đời Đường không phải không có quan hệ.
Trong sách viết, âm nhạc Lê viên có hai giọng hát chính, một loại khảng khái hùng hồn, một loại uyển chuyển du dương. Cái trước gốc từ Tần xoang, cái sau từ một người tên Hoàng Phan Xước, và gồm thâu cả âm nhạc Đạo gia thổ “Hoàng quan” (mũ vàng), cho nên gọi là “Nhị hoàng”.

Lại có một quan điểm khác nữa…

Theo Mã Ngạn Tường khảo chứng, từ năm 1970 về trước, Bắc kinh đã có Kinh xoang và Tây Tần xoang thịnh hành. Sau đó “Huy ban” (ban hát ở An Huy) vào kinh, muốn phân biệt với Kinh xoang, Tần xoang, cho nên đem bộ phận đặc sắc nhất trong điệu Huy, gọi là “Nhị hoàng”. Còn như lấy tên “Nhị hoàng” là trong số nhạc khí diễn tấu, hải địch (sáo biển) và tiêu nột (còi) đều có hai cái lưỡi gà (hoàng). Diễn Thành Hồ cầm thác xoang, là việc từ đó đến sau …
Cũng có người nêu ra cách nhìn không hoàn toàn giống với quan điểm Mã Ngạn Tường, bởi vì từ kịch thoại của Lý Điều Nguyên khắc in từ năm Càn Long thứ 49 (1784) đã ghi chép rõ ràng : “Hồ cầm xoang khởi từ Giang tả (mé tả sông Trường Giang), đời nay âm điệu ấy thịnh hành, chuyên lấy Hồ cầm làm tiết tấu… lại có tên là Nhị hoàng xoang”. Giang tả tức là tỉnh Quảng Tây hiện nay. Nhưng, cái đó vẫn không vạch rõ ra được vì sao có cái tên gọi “Nhị hoàng”?
Như vậy, tuy các nhà bình luận đều có lý lẽ, nhưng vẫn chưa đủ sức thuyết phục mọi người. Thân thế của “Nhị hoàng” vẫn còn được nghiên cứu để làm sáng tỏ…!


Phụ lục : Điệu Nhị Hoàng
Trích Cải lương hồ quảng - Vũ Linh & Ngọc Huyền

5. VÌ SAO “LÊ VIÊN” GỌI LÀ HÍ KHÚC ?

Từ sau thời Sơ Đường, “Lê viên” đã kết mối duyên gắn bó với nghệ thuật hí khúc Trung Quốc, người ta gọi nó là ban hát mà kịch đoàn là “Lê viên”, gọi diễn viên là “Lê viên đệ tử” (con em vườn lê); những gia đình đời đời theo đuổi nghệ thuật hí khúc là “Lê viên thế gia”; gọi giới hí khúc là “Lê viên giới”.
“Lê viên” và “Hí uyển” xét về chủ nghĩa thì không liên can với nhau, vậy chúng có tương quan với nhau thế nào?
Trước nay đã có nhiều thuyết…
Thông thường người ta cho rằng, “Lê viên” là một địa danh ở Trường An đời Đường, sau vì Đường Huyền Tông dạy diễn xuất cho nghệ nhân ở đó, liên kết nó với nghệ thuật hí khúc, thành một tên gọi của ban hát.
Quan điểm này có sử liệu chứng minh rõ ràng. Bộ “Cựu Đường thư –Trung Tông bản kỷ” có nhắc đến, trong hoàng cung có một “Lê viên”, có quảng trường có thể bơi qua sông, đá cầu…
“Cựu Đường thư – Huyền Tông bản kỷ” chép:
Huyền Tông rảnh việc nước đã dạy con em nhạc công Thái thường diễn tri, sáo đàn đệm theo gọi là Hoàng đế đệ tử, lại gọi là Lê viên đệ tử. Đặt ở trong viện thuộc Lê viên, gần cấm uyển.
Một thuyết khác trình bày về mối quan hệ giữa “Lê viên” và Hí uyển.
Có ghi trong “Ngô quân Lảo Lang miếu chi ký” của Tôn Tinh Diễn, nhà kinh tế đời Thanh : “Tương truyền đời Đường Huyền Tông, con của Cảnh Lệnh Công là Quang, giỏi múa điệu “Nghê thường vũ khúc”, được vua cho giữ họ Lý, nuôi ở trong cung, để dạy cho con em. Quang tính thích lê, cho nên trồng lê khắp nơi, nhân đó gọi là “Lê viên”. Đời sau tôn là tổ sư của giới học nhạc.
Những thuyết kể trên, cái nào đúng cái nào sai, còn chờ một bước thăm dò nghiên cứu có chứng cứ.

Quyển sách này hay quá hả Shiroi, tập hợp rất nhiều điều hay . Đăng tiếp nhen Shiroi .

quehuong đã viết:

Quyển sách này hay quá hả Shiroi, tập hợp rất nhiều điều hay . Đăng tiếp nhen Shiroi .

dạ tiếp nè bát tỷ. Cám ơn bát tỷ ghé đọc, Shiroi sẽ đăng từ từ hết quyển sách

6. NGUỒN GỐC TÔ KỊCH ?

Tô kịch là một thứ âm nhạc thuyết xướng (hát xen nói như cải lương ở Việt Nam) lưu truyền trong dân gian Tô kịch thời kỳ đầu gọi là “Than hoàng”. Tô kịch có từ lúc nào? Đối với vấn đề này, mỗi người nói một khác.
Có người nói Tô kịch xuất hiện vào thời Văn Thiện Tướng cuối triều Tống. Thời đó đã có Than hoàng Hàng Châu lưu hành ở Giang Chiết. Sau đó, khu vực đó nối nhau xuất hiện phong trào say mê Than Hoàng, mà tên cũng phân biệt theo khu vực, gọi là Than hoàng Ninh Ba,Than hoàng Vô Tích, Than hoàng Phố Đông v.v … bộ môn “hát nói” Than hoàng này, là nét ban đầu của Tô kịch.
Có người cho rằng Tô kịch bắt đầu có từ niên hiệu Càn Long, cái đó có khoảng cách với đời Tống rất xa. Thời Càn Long, có Càn Long thọ khúc, Nghê thường tục phổ v.v… đã phổ biến từ điệu Than Hoàng. Sau đó một số lớn vở Than Hoàng như suyết bạch cừu, văn tinh bản truyền kỳ đã từng nổi tiếng ở Giang Chiết.
Nhưng có một số người lại cho rằng, Tô kịch không nảy sinh vào đời Tống, cũng không vào niên hiệu Càn Long cách nay 150 năm. Học giả thời truớc là Từ Phó Lâm trong một cuốn chuyên luận của ông về Than Hoàng nói : “Thời kỳ toàn thịnh của triều Thanh rất thịnh hành Côn hí, không biết hoàng đế nào chết, mà trong thời kỳ quốc tang ba năm, giới hí khúc bị cấm đánh thanh la. Do đó, ở Tô Châu quê hương của Côn hí có một người họ Tiền nghĩ ra biện pháp đem côn khúc bỏ thanh la, trống và sáo, mà toàn dùng đàn dây để hoà với giọng hát, đem Côn khúc đổi thành cách hát đơn giản mà gọi là Than Hoàng.” Vị nhân sĩ họ Tiền này, có người nói ông là nghệ nhân Tiền Khôn Nguyên, cũng có người nói là cống sĩ Tiền Minh Thụ, là ai thì không ai chịu giả thiết của ai !
Còn Tô kịch có bắt đầu vào lúc nào ? Điều đó vẫn còn là một ẩn số!