Nguyễn Du

Tiêu đề: Tự thán kỳ 2 Tue 16 Feb 2010, 00:48

自嘆其二

三十行庚六尺身，
聰明穿鑿損天真。
本無文字能憎命，
何事乾坤錯妒人。
書劍無成生計促，
春秋代序白頭新。
何能落髮歸林去，
臥聽松風響半雲。

Tự thán kỳ 2

Tam thập hành canh lục xích thân,
Thông minh xuyên tạc tổn thiên chân.
Bản vô năng tự năng tăng mệmh,
Hà sự càn khôn thác đố nhân?
Thư kiếm vô thành sinh kế xúc,
Xuân thu đại tự bạch đầu tân.
Hà năng lạc phát quy lâm khứ,
Ngoạ thính tùng phong hưởng bán vân!

Dịch nghĩa

Tấm thân sáu thước, tuổi đã ba mươi.
Vì thông minh xuyên tạc mà hại đến thiên chân.
Vốn chẳng có văn chương nào ghét số mệnh,
Làm sao trời đất lại ghét lầm người?
Văn võ không thành sinh kế quẫn bách.
Hết xuân lại thu, đầu cứ bạc thêm.
Ước gì có thể gọt tóc vào rừng,
Nằm nghe tiếng thông reo lưng chừng mây!

Than thân kỳ 2
(Người dịch: Nguyễn Thạch Giang)

Tấm thân sáu thước tuổi ba mươi,
Đeo đẳng thông minh để thiệt đời.
Chữ nghĩa vốn không ghen với mệnh
Đất trời sao nỡ ghét lầm ai?
Dở danh thư kiếm lại cùng quẫn,
Lần lữa xuân thu tóc bạc rồi
Những ước cạo đầu vào núi ẩn,
Đàn thông nằm lắng tiếng lưng trời!

_________________________
Nguyễn Du - Page 2 Signat21

Tiêu đề: Bất mị Wed 17 Feb 2010, 00:04

不寐

不寐聽寒更，
寒更不肯盡。
關山引夢長，
砧杵催寒近。
廢灶聚蝦蟆，
深堂出蚯蚓。
暗誦天問章，
天高何處問？

Bất mị

Bất mị thính hàn canh,
Hàn canh bất khẳng tận.
Quan san dẫn mộng trường,
Châm chử thôi hàn cận.
Phế táo tụ hà ma,
Thâm đường xuất khâu dận.
Ám tụng "Thiên vấn" chương,
Thiên cao hà xứ vấn?

Chú thích:
Thiên vấn: Chỉ chương "Thiên vấn" của Khuất Nguyên.

Dịch nghĩa

Không ngủ nằm nghe tiếng trống canh trong đêm lạnh.
Trong đêm lạnh, trống canh điểm không thôi.
Quan san làm giấc mộng dài thêm,
Tiếng chày nện vải càng giục hơi lạnh đến gần.
Cóc nhái tụ họp quanh bếp,
Giun từ góc sâu trong nhà bò ra.
Thầm đọc bài ca hỏi trời,
Trời cao, biết đâu mà hỏi?

Không ngủ
(Người dịch: Nguyễn Thạch Giang)

Không ngủ nghe đêm lạnh,
Đêm lạnh càng kéo dài
Dặm trường luôn quấy mộng,
Hơi lạnh giuc mau chày
Bếp nguội cóc quây lại,
Góc sâu giun ra ngoài
Nằm đọc chương Thiên vấn,
Trời cao biết hỏi ai?

_________________________
Nguyễn Du - Page 2 Signat21

Tiêu đề: Quỳnh Hải nguyên tiêu Wed 17 Feb 2010, 00:10

瓊海元宵

元夜空庭月滿天，
依依不改舊嬋娟。
一天春興誰家落，
萬里瓊州此夜圓。
鴻嶺無家兄弟散，
白頭多恨歲時遷。
窮途憐汝遙相見，
海角天涯三十年。

Quỳnh Hải nguyên tiêu

Nguyên dạ không đình nguyệt mãn thiên,
Y y bất cải cựu thuyền quyên.
Nhất thiên xuân hứng, thuỳ gia lạc,
Vạn lý Quỳnh Châu thử dạ viên.
Hồng Lĩnh vô gia huynh đệ tán,
Bạch đầu đa hận tuế thì thiên.
Cùng đồ liên nhữ dao tương kiến,
Hải giác thiên nhai tam thập niên.

Quỳnh Hải tức Quỳnh Châu thuộc trấn Sơn Nam xưa, nay là huyện Quỳnh Côi, tỉnh Thái Bình, quê vợ của Nguyễn Du. Năm 1786, sau khi Nguyễn Khản thất lộc, Nguyễn Du lánh nạn về Quỳnh Côi ở nhà anh vơ là Đoàn Nguyễn Tuấn ở xã Hải An (lúc này Lê Chiêu Thống chưa chạy sang Trung Quốc).

Chú thích:
Thuyền quyên: Dáng đẹp đẽ dễ thương. Nói chung về người lẫn vật, nhưng tục quen dùng để nói riêng về phụ nữ. Ở đây chỉ mặt trăng.
Hồng Lĩnh: Núi ở Nghệ Tĩnh. Nguyễn Du chính quán Hà Tĩnh.
Huynh đệ tán: Thân phụ Nguyễn Du là Nguyễn Nghiễm đỗ tiến sĩ, làm quan, có 8 vợ và 21 con (12 con trai). Con cả là Nguyễn Khản làm tham tụng thời Chúa Trịnh, kế đến là Nguyễn Điều làm đốc trấn Sơn Tây. Người anh cùng mẹ là Nguyễn Nễ làm quan cho Tây Sơn. Người anh khác mẹ là Nguyễn Quýnh âm mưu kết nghĩa chống lại nhà Tây Sơn, bị bắt không chịu phục, nên bị giết. Dinh cơ của họ Nguyễn cùng nhà cửa của đồng bào theo Nguyễn Quýnh đều bị phá huỷ. Anh em Nguyễn Du chạy lánh nạn mỗi người mỗi nơi, chỉ còn người em khác mẹ là Nguyễn Nhưng.
Tam thập niên: Câu này có người cắt nghĩa là: "Ở nơi góc bể chân trời ba chục năm." Giải nghĩa như thế e sai, vì Nguyễn Du lúc chạy đến Quỳnh Côi lánh nạn, tuổi mới trên đôi mươi (sinh năm 1765, đậu tam trường năm 1784, chạy giặc năm 1786). Và lênh đênh nơi quê vợ chỉ trên dưới mười năm. Như vậy phải giải nghĩa là "tuổi ba mươi" mới đúng.

Dịch nghĩa

Đêm rằm tháng giêng, sân vắng, trăng sáng đầy trời.
Vầng trăng vẫn đẹp như xưa, không hề thay đổi.
Chẳng biết nhà ai được hưởng thú vui xuân đêm nay ở đất Quỳnh Châu ngoài muôn dặm này?
Còn ta thì ở quê hương Hồng Lĩnh, chẳng còn nhà cửa, anh em cũng đều tan tác cả.
Đầu đã bạc, càng giận cho ngày tháng trôi mau.
Cảm động biết bao, giữa lúc cùng đường, tuổi đã ba mươi,
Đang ở nơi chân trời góc biển, mà trăng vẫn từ xa đến với ta.

Rằm tháng riêng ở Quỳnh Hải
(Bản dịch của Nguyễn Thạch Giang)

Nguyên tiêu sân vắng nguyệt đầy trời,
Vành vạnh như xưa ánh sáng ngời.
Xuân hứng một trời ai hưởng đó,
Quỳnh Châu muôn dặm khách đêm nay
Non Hồng ly tán không nhà cửa
Đầu bạc âu lo mãi tháng ngày.
Lỡ bước luống thương ai gặp gỡ,
Chân trời góc biển, tuổi ba mươi.

Rằm tháng riêng ở Quỳnh Hải
(Bản dịch của Quách Tấn)

Rằm tháng giêng trăng vàng lai láng,
Nghìn xưa không đổi dạng thuyền quyên.
Quỳnh Châu muôn dặm đoàn viên,
Một trời xuân hứng xuân riêng nhà nào?
Cảnh Hồng Lĩnh biết bao ly tán!
Bạc mái đầu ngày tháng đổi thay.
Đường cùng mừng thấy nhau đây,
Phương trời lận đận tuổi đầy ba mươi.

(Tố Như thi, An Tiêm xuất bản, Paris 1995)

_________________________
Nguyễn Du - Page 2 Signat21

Tiêu đề: Xuân nhật ngẫu hứng Wed 17 Feb 2010, 00:14

春日偶興

患氣經時戶不開，
逡巡寒暑故相催。
他鄉人與去年別，
瓊海春從何處來。
南浦傷心看綠草，
東皇生意漏寒梅。
鄰翁奔走村前廟，
斗酒雙柑醉不回。

Xuân nhật ngẫu hứng

Hoạn khí kinh thì hộ bất khai,
Thuân tuần hàn thử cố tương thôi.
Tha hương nhân dữ khứ niên biệt,
Quỳnh Hải xuân tòng hà xứ lai ?
Nam phố thương tâm khan lục thảo,
Đông hoàng sinh ý lậu hàn mai.
Lân ông bôn tẩu thôn thiền miếu,
Đấu tửu song cam tuý bất hồi.

Dịch nghĩa

Bấy lâu khí trời xấu, cửa đóng kín,
Quanh quẩn hết mùa nực lại đến mùa rét.
Ta thì phải giã từ năm cũ ở đất khách quê người?
Chẳng hay xuân từ đâu đến Quỳnh Hải,
Đau lòng nhìn bãi cỏ xanh bên bờ nam,
Và thấy chúa xuân để lộ sinh ý trên cánh hoa mai lạnh.
Có ông già hàng xóm, tay cầm nậm rượu và hai quả cam đi về phía miếu đầu thôn,
Chắc là đang say, không thấy trở về.

Ngẫu hứng ngày xuân
(Người dịch: Nguyễn Thạch Giang)

Mấy lâu trời xấu cửa then cài,
Ấm lạnh lần hồi đã đổi thay.
Đất khách năm qua vừa tiễn biệt
Châu Quỳnh xuân mới lại về đây.
Đông hoàng ý nảy bông mai trắng
Nam phố buồn xem đám cỏ tươi
Bên phố ông già quanh quẩn mãi,
Trái cam, nậm rượu, khướt cung mây.

_________________________
Nguyễn Du - Page 2 Signat21

Tiêu đề: Tạp ngâm Thu 18 Feb 2010, 02:16

雜吟

踏遍天涯又海涯，
乾坤隨在即為家。
平生不起蒼蠅念，
今古誰同白蟻窩。
寥落壯心虛短劍，
蕭條旅悶對時歌。
閉門不識春深淺，
但見棠藜落盡花。

Tạp ngâm

Đạp biến thiên nha hựu hải nha,
Càn khôn tuỳ tại tức vi gia.
Bình sinh bất khởi thương dăng niệm,
Kim cổ thuỳ đồng bạch nghĩ oa?
Liêu lạc tráng tâm hư đoản kiếm,
Tiêu điều lữ muộn đối thì ca.
Bế môn bất thức xuân thâm thiển,
Đãn kiến đường lê lạc tận hoa.

Dịch nghĩa

Đi khắp chân trời góc biển,
Trong khoảng trời đất, đến đâu là nhà đó.
Bình sinh chưa hề có ý nghĩ của loài ruồi nhặng,
Xưa nay ai lại cùng chung tổ với lũ mối?
Tráng tâm lâm vào cảnh tịch mịch, phụ cả cây đoản kiếm.
Nỗi buồn lữ thứ càng trở nên tiêu điều khi nghe những bài hát đương thời.
Cửa ngõ đóng kín, chẳng biết xuân sớm hay muộn nữa,
Chỉ thấy cây đường lê rụng hết hoa rồi.

Tạp ngâm
(Người dịch: Nguyễn Thạch Giang)

Chân mây góc bể dạo qua rồi
Đâu chẳng nhà ta giữa đất trời
Câu chuyện ruồi xanh đâu nghĩ tới
Cái hang mối trắng chẳng thèm chơi
Thời ca lắng mãi buồn thân khách
Đoản kiếm nhìn thêm thẹn chí trai.
Đóng cửa không hay xuân sớm muộn,
Đường lê hoa đã rụng tơi bời.

_________________________
Nguyễn Du - Page 2 Signat21

Tiêu đề: Khất thực Thu 18 Feb 2010, 02:18

Khất thực

Tằng lăng trường kiếm ỷ thanh thiên
Triển chuyển nê đồ tam thập niên.
Văn tự hà tằng vi ngã dụng ?
Cơ hàn bất giác thụ nhân liên!

Dịch nghĩa

Tựa kiếm dài, ngạo nghễ nhìn trời xanh,
Lăn lộn trong đám bùn dơ ba mươi năm nay.
Văn chương nào đã dùng được việc gì cho ta ?
Đâu ngờ phải đói rét để người thương

Xin ăn
(Người dịch: Nguyễn Thạch Giang)

Hiên ngang tựa kiếm đứng nhìn trời,
Ba chục năm qua chốn vũng lầy.
Chữ nghĩa ích gì cho cuộc sống ?
Áo cơm buồn những chịu ơn người!

_________________________
Nguyễn Du - Page 2 Signat21

Tiêu đề: Xuân dạ Thu 18 Feb 2010, 02:21

春夜

黑夜韶光何處尋，
小窗開處柳陰陰。
江湖病到經時久，
風雨春隨一夜深。
羈旅多年燈下淚，
家鄉千里月中心。
南臺村外龍江水，
一片寒聲送古今。

Xuân dạ

Hắc dạ thiều quang hà xứ tầm?
Tiểu song khai xứ liễu âm âm.
Giang hồ bệnh đáo kinh thì cửu,
Phong vũ xuân tuỳ nhất dạ thâm.
Kỳ lữ đa niên đăng hạ lệ,
Gia hương thiên lý nguyệt trung tâm.
Nam Đài thôn ngoại Long giang thuỷ,
Nhất phiến hàn thanh tống cổ câm (kinh).

Chú thích:
Nam Đài: Tên xóm nhà Nguyễn Du.
Long giang: Tức Thanh Long giang, tên khác của sông Lam, ở quê nhà tác giả, từ ngã ba Hưng Nguyên trở xuống.

Dịch nghĩa

Trời tối đen, tìm đâu thấy cảnh xuân tươi sáng?
Qua khuôn cửa sổ nhỏ, chỉ thấy bóng liễu âm u.
Trong bước giang hồ, lại phải nằm bệnh lâu ngày,
Cuộc đời có khác gì vẻ xuân theo mưa gió chìm trong bóng đêm.
Ở đất khách lâu năm, ngồi dưới bóng đèn mà rơi lệ.
Quê hương xa nghìn dặm, nhìn trăng mà đau lòng.
Ở đó, phía ngoài thôn Nam Đài, tiếng sóng lòng sông Long Giang
Vẫn lạnh lùng tiễn đưa kim cổ.

Đêm xuân
(Người dịch: Nguyễn Thạch Giang)

Đêm xuân nào thấy ánh dương trong,
Hàng liễu âm u đứng trước song.
Ốm liệt, giang hồ bao tháng trải,
Xuân về, mưa gió suốt đêm ròng.
Lâu năm đất khách đèn chong lệ,
Ngàn dặm quê hương nguyệt dãi lòng.
Ngoài xóm Nam Đài, Long Thuỷ chảy.
Trôi hoài kim cổ một dòng không.

_________________________
Nguyễn Du - Page 2 Signat21

Tiêu đề: Thu chí (II) Thu 18 Feb 2010, 03:16

秋至

四時好景無多日，
拋擲如梭喚不回。
千里赤身為客久，
一庭黃葉送秋來。
簾垂小閣西風動，
雪暗窮村曉角哀。
惆悵流光催白髮，
一生幽思未曾開。

Thu chí (II)

Tứ thì hảo cảnh vô đa nhật,
Phao trịch như thoa hoán bất hối.
Thiên lý xích thân vi khách cữu,
Nhất đình hoàng diệp tống thu lai.
Liêm thuỳ tiểu các tây phong động,
Tuyết ám cùng thôn hiểu giác ai.
Trù trướng lưu quang thôi bạch phát,
Nhất sinh u tứ vị tằng khai.

Dịch nghĩa

Trong bốn mùa, không được mấy ngày cảnh đẹp.
Thời gian vun vút trôi qua như thoi đưa, gọi không trở lại.
Trơ trọi một mình ngoài ngàn dặm, nơi đất khách đã lâu ngày,
Giờ đây một sân đầy lá vàng thu đưa đến.
Nọng gió tây lay động bức mành trước gác nhỏ,
Nơi thôn xóm, sương xuống mịt mù, tiếng tù và buổi sớm nghe đến não nùng!
Thời gian thấm thoắt làm cho mái tóc chóng bạc.
Nghĩ mà ngậm ngùi, suốt đời ta chưa hề gỡ được mối u sầu.

Thu đến (II)
(Người dịch: Nguyễn Thạch Giang)

Bốn mùa cảnh đẹp được bao ngày
Vùn vụt thoi đưa gọi chẳng lùi.
Ngàn dặm năm chầy thân khách trọi,
Một sân thu đến lá vàng bay
Gió tây, gác nhỏ, rèm lay động,
Còi sớm, làng xa, tuyết phủ đầy.
Ngày tháng trôi mau buồn tóc bạc,
Nỗi riêng u uất chửa chừng khuây.

_________________________
Nguyễn Du - Page 2 Signat21

Tiêu đề: Thu dạ kỳ 1 Thu 18 Feb 2010, 03:21

秋夜其一

繁星歷歷露如銀，
東壁寒蟲悲更辛。
萬里秋聲催落葉，
一天寒色掃浮雲。
老來白髮可憐汝，
住久青山未厭人。
最是天涯倦遊客，
窮年臥病桂江津。

Thu dạ kỳ 1

Phồn tinh lịch lịch lộ như ngân,
Đông bích hàn trùng bi cánh tân.
Vạn lý thu thanh thôi lạc diệp,
Nhất thiên hàn sắc tảo phù vân
Lão lai bạch phát khả liên nhữ
Trú cửu thanh sơn vị yếm nhân
Tối thị thiên nhai quyện du khách
Cùng niên ngoạ bệnh Quế giang tân.

Chú thích:
Quế giang: Tức sông Lam.

Dịch nghĩa

Sao dày đặc, trông rõ mồm một, sương trắng tựa bạc
Vách phía đông, dế gặp lạnh, kêu buồn thảm.
Suốt muôn dặm, tiếng thu giục lá cây rụng.
Bầu trời lạnh ngắt, không một vầng mây.
Đến tuổi già, mái tóc bạc, trông mà thương cho anh!
Ở mão nơi đấy, thế mà rặng núi xanh kia vẫn chưa chán người.
Buồn nhất là kẻ du khách ở nơi chân trời đã mỏi mệt,
Lại suốt năm đau ốm, nằm trên bến Quế giang này.

Đêm thu kỳ 1
(Người dịch: Nguyễn Thạch Giang)

Sao sáng đầy trời sương tực bạc,
Sâu từng kêu lạnh giọng bi ai.
Một trời khí buốt xua mây lạnh,
Muôn dặm hơi thu giục lá rơi.
Ở mãi, non xanh chưa chán khách,
Về già tóc bạc khá thương người.
Bên trời du khách chân đà mỏi,
Sông Tuế quanh năm cứ ốm hoài.

_________________________
Nguyễn Du - Page 2 Signat21

Tiêu đề: Thu dạ kỳ 2 Thu 18 Feb 2010, 03:24

秋夜其二

白露為霜秋氣深，
江城草木共蕭森。
剪燈獨照初長夜，
握髮經懷末人心。
千里江山頻悵望，
四時煙景獨沉吟。
早寒已覺無衣苦，
何處空閨催暮砧。

Thu dạ kỳ 2

Bạch lộ vi sương thu khí thâm,
Giang thành thảo mộc cộng tiêu sâm.
Tiễn đăng độc chiếu sơ trường dạ,
Ác phát kinh hoài mạt nhật tâm.
Thiên lý giang sơn tần trướng vọng,
Tứ thì yên cảnh độc trầm ngâm.
Tảo hàn dĩ giác vô y khổ,
Hà xứ không khuê thôi mộ châm?

Chú thích:
Ác phát: Chu Công, người lập pháp của nhà Chu, đang ăn cơm có khách đến thì nhả cơm ra tiếp, đang gội đầu thì vắt tóc ra tiếp, phải ba lần mới xong. Ở đây ý nói lòng lo việc nước như Chu Công có được toại nguyện về cuối không.

Đêm thu kỳ 2
(Người dịch: Nguyễn Thạch Giang)

Hơi thu nặng trĩu đong sương mờ,
Cây cỏ giang thành cảnh xác xơ
Quạnh quẽ đêm dài khêu bấc lại,
Băn khoăn việc nhỡ tháng ngày qua.
Non sông nghìn dặm buồn trông ngóng.
Mây nước tư mùa luống ngẩn ngơ.
Chớm lạnh đã hay không áo khổ
Tiếng ai nện vải bóng chiều tà?

_________________________
Nguyễn Du - Page 2 Signat21

» Mai Đình Mộng Ký - Nguyễn Huy Hổ
» Danh tướng Việt Nam 3 - Nguyễn Khắc Thuần
» Nỗi lòng chị Phương Nguyên!
» Thơ Nguyên Sa phổ nhạc
» Những bài thơ bất tử 1 - Hai sắc hoa ti gôn