THƠ ĐƯỜNG LUẬT, THƠ CỔ VÀ THƠ HÁN NÔM.

NHẬT XẠ         


Nhật xạ sa song phong hám phi, 
Hương la thức thủ xuân sự vi. 
Hồi lang tứ hợp yểm tịch mịch, 
Bích anh vũ đối hồng tường vi.

Lý thương Ẩn.


Dịch nghĩa

Ánh sáng của thái dương chiếu vào cửa sổ với rèm lụa buông, gió thổi khiến cánh cửa lay động, 
Mùa xuân đi đi rồi, tay khẽ nâng chiếc khăn bằng gấm đầy hương thơm. 
Những dãy lan can vòng vèo quây kín bốn chung quanh lầu, khiến thêm vẻ tịch mịch, 
Màu xanh biếc của chim anh vũ đối diện với màu hồng của hoa tường vi.

Dịch thơ (Nguyen Gia Dinh)

Bên song lụa, ánh dương soi, 
Gió lay cánh cửa ngoài nơi khuê phòng. 
Tay nâng giải lụa hương nồng, 
Ngày xuân lưu luyến bên song qua rồi. 
Hành lang bốn phía đơn côi, 
Sánh anh vũ biếc, hồng ngời tường vi.

*日射 Nhật xạ: Bài thơ tả cảnh sầu muộn trong khuê phòng, nhưng toàn bộ bài thơ không nói về nỗi sầu nào cả. Chữ 射 Xạ; nghĩa là bắn tên,tìm kiếm ,nhưng còn đọc là Dịch nghĩa là buồn chán. Đọc Nhật Xạ và hiểu là ánh nắng, ánh sáng mặt trời chiếu xuống.
*春事違 Xuân sự vi: Mùa xuân đã ra đi, khi tường vi nở rộ là lúc đã vào hạ rồi.
*回廊四合 Hồi lang tứ hợp: hành lang có lan can khuất khúc vòng quanh bốn phía lầu các thành một vòng kín.
*碧鸚鵡對紅薔薇 Bích anh vũ đối hồng tường vi: Câu này đem các màu sắc đối nghịch nhau, đối nghịch giữa chim và hoa.
 
***** Sưu tầm.*****

Cẩn Vũ đã viết:

NHẬT XẠ         


Nhật xạ sa song phong hám phi, 
Hương la thức thủ xuân sự vi. 
Hồi lang tứ hợp yểm tịch mịch, 
Bích anh vũ đối hồng tường vi.

Lý thương Ẩn.


Dịch nghĩa

Ánh sáng của thái dương chiếu vào cửa sổ với rèm lụa buông, gió thổi khiến cánh cửa lay động, 
Mùa xuân đi đi rồi, tay khẽ nâng chiếc khăn bằng gấm đầy hương thơm. 
Những dãy lan can vòng vèo quây kín bốn chung quanh lầu, khiến thêm vẻ tịch mịch, 
Màu xanh biếc của chim anh vũ đối diện với màu hồng của hoa tường vi.

Dịch thơ (Nguyen Gia Dinh)

Bên song lụa, ánh dương soi, 
Gió lay cánh cửa ngoài nơi khuê phòng. 
Tay nâng giải lụa hương nồng, 
Ngày xuân lưu luyến bên song qua rồi. 
Hành lang bốn phía đơn côi, 
Sánh anh vũ biếc, hồng ngời tường vi.

*日射 Nhật xạ: Bài thơ tả cảnh sầu muộn trong khuê phòng, nhưng toàn bộ bài thơ không nói về nỗi sầu nào cả. Chữ 射 Xạ; nghĩa là bắn tên,tìm kiếm ,nhưng còn đọc là Dịch nghĩa là buồn chán. Đọc Nhật Xạ và hiểu là ánh nắng, ánh sáng mặt trời chiếu xuống.
*春事違 Xuân sự vi: Mùa xuân đã ra đi, khi tường vi nở rộ là lúc đã vào hạ rồi.
*回廊四合 Hồi lang tứ hợp: hành lang có lan can khuất khúc vòng quanh bốn phía lầu các thành một vòng kín.
*碧鸚鵡對紅薔薇 Bích anh vũ đối hồng tường vi: Câu này đem các màu sắc đối nghịch nhau, đối nghịch giữa chim và hoa.
 
***** Sưu tầm.*****

 
Bài này là thơ Đường chứ đâu phải thơ Nôm? 

Cẩn Vũ đã viết:

NHẬT XẠ         


Nhật xạ sa song phong hám phi, 
Hương la thức thủ xuân sự vi. 
Hồi lang tứ hợp yểm tịch mịch, 
Bích anh vũ đối hồng tường vi.

Lý thương Ẩn.


Dịch nghĩa

Ánh sáng của thái dương chiếu vào cửa sổ với rèm lụa buông, gió thổi khiến cánh cửa lay động, 
Mùa xuân đi đi rồi, tay khẽ nâng chiếc khăn bằng gấm đầy hương thơm. 
Những dãy lan can vòng vèo quây kín bốn chung quanh lầu, khiến thêm vẻ tịch mịch, 
Màu xanh biếc của chim anh vũ đối diện với màu hồng của hoa tường vi.

Dịch thơ (Nguyen Gia Dinh)

Bên song lụa, ánh dương soi, 
Gió lay cánh cửa ngoài nơi khuê phòng. 
Tay nâng giải lụa hương nồng, 
Ngày xuân lưu luyến bên song qua rồi. 
Hành lang bốn phía đơn côi, 
Sánh anh vũ biếc, hồng ngời tường vi.

*日射 Nhật xạ: Bài thơ tả cảnh sầu muộn trong khuê phòng, nhưng toàn bộ bài thơ không nói về nỗi sầu nào cả. Chữ 射 Xạ; nghĩa là bắn tên,tìm kiếm ,nhưng còn đọc là Dịch nghĩa là buồn chán. Đọc Nhật Xạ và hiểu là ánh nắng, ánh sáng mặt trời chiếu xuống.
*春事違 Xuân sự vi: Mùa xuân đã ra đi, khi tường vi nở rộ là lúc đã vào hạ rồi.
*回廊四合 Hồi lang tứ hợp: hành lang có lan can khuất khúc vòng quanh bốn phía lầu các thành một vòng kín.
*碧鸚鵡對紅薔薇 Bích anh vũ đối hồng tường vi: Câu này đem các màu sắc đối nghịch nhau, đối nghịch giữa chim và hoa.
 
***** Sưu tầm.*****

 
 
 Sưu tầm nữa, rùi mang zề cho đệ coi với! từ bé tới giờ chưa được coi những cái này à!

Cẩn Vũ đã viết:

Dạ thưa Thầy, thế thơ này là thơ đường mà viết chữ nôm phải hông Thầy? chữ nôm là chữ nho phải không ạ?

 
 
Không chỉ Cẩn Vũ thôi đâu, nhiều người hàng chú bác cũng còn nhầm lẫn về vấn đề này.

1. Lý Thương Ẩn là một danh sĩ Trung Hoa, ở thế kỷ thứ 9 đời nhà Đường bên Tàu.
   Nên bài thơ này của Lý Thương Ẩn là một bài thơ Đường, dù có theo luật Đường hay không.
   
   
2. Chữ viết Trung Hoa gọi là chữ Trung, ngày xưa gọi là chữ Hán.
   Bài thơ này của Lý Thương Ẩn bên Tàu, nên lẽ dĩ nhiên bài thơ viết bằng chữ Hán.
   
   
3. Chữ Nho cũng là chữ Hán (Nho của Nho Giáo, đạo Khổng).
   
   
4. Chữ Hán dù cùng một mặt chữ nhưng từng vùng có cách phát âm nhau.
   Nên có tiếng Tàu Phổ Thông (Quan Thoại - pinyin), tiếng Tiều, Tiếng Quảng Đông...
   Ngày xưa, ông cha ta cũng có cách phát âm của bản xứ. Mình gọi đó là Âm Hán-Việt.
   NHẬT XẠ        
   Nhật xạ sa song phong hám phi,
   Hương la thức thủ xuân sự vi.
   Hồi lang tứ hợp yểm tịch mịch,
   Bích anh vũ đối hồng tường vi.
   
   Lý thương Ẩn.
   Đoạn này là âm Hán-Việt.
   
   
5. Chữ Nôm là chữ viết của riêng Người Việt, có từ thời Cổ Đại và Trung Cổ.
   Cho nên thi phú văn chương bằng chữ Nôm đều là của người Việt mình (Truyện Kiều, Cung Oán Ngâm Khúc, Chinh Phụ Ngâm của Đoàn Thị Điểm).
   Nhưng chữ Nôm phức tạp, nhiều nét hơn chữ Hán, không đồng nhất, khó nhớ nên không được truyền bá rộng rãi.
   Ngày nay có lẽ chỉ còn lại dưới 50 người có khả năng đọc được chữ Nôm.
   Vua Quang Trung Nguyễn Huệ là người duy nhất ban chiếu lấy chữ Nôm làm chữ Quốc Ngữ, không dùng chữ Hán.
   Tiếc rằng thời đó, giới sĩ phu nhạo báng, cho rằng vua nông dân, nên dùng chữ "nôm na mách qué".
   Đây là 6 câu đầu của Truyện Kiều viết bằng chữ Nôm.
   
   
   Chữ "MÁ" (gò má, thuần Việt) lấy chữ mã 馬 của tiếng Tàu làm âm đặt bên phải, lấy chữ nguyệt 月 làm nghĩa đặt bên trái.
   
   

Cẩn Vũ đã viết:

Dạ thưa Thầy, thế thơ này là thơ đường mà viết chữ nôm phải hông Thầy? chữ nôm là chữ nho phải không ạ?

 
Đây là một bài thơ Đường bằng tiếng Hán, viết bằng chữ Hán, làm theo thể Cổ phong (không phải là thơ Đường luật), được người mình phiên âm Hán Việt và viết bằng chữ quốc ngữ.

Thơ Nôm là thơ tiếng Việt, viết bằng chữ Nôm, là một loại chữ được sáng tạo từ xưa dựa trên ký tự chữ Hán, thí dụ như Đoạn trường tân thanh (Truyện Kiều), Lục Vân Tiên, Nhị độ mai, Phan Trần, hay các bài thơ của Hồ Xuân Hương, Bà Huyện Thanh Quan, Nguyễn Công Trứ, Nguyễn Khuyến, ...

CV phân biệt được chưa nè?   

君明臣良-黎聖宗
QUÂN MINH THẦN LƯƠNG- LÊ THÁNH TÔNG
(VUA SÁNG TÔI HIỀN)
 Nguyên âm

Cao Đế(1) anh hùng cái thế danh, 
Văn Hoàng(2) trí dũng phủ doanh thành. 
Ức Trai(3) tâm thượng quang khuê tảo(4), 
Vũ Mục(5) hung trung liệt giáp binh. 
Thập Trịnh(6) đệ huynh liên quý hiển, 
Nhị Thân(7) phụ tử bội ân vinh. 
Hiếu tôn Hồng Đức(8) thừa phi tự, 
Bát bách Cơ Chu(9) lạc trị bình.

Dịch nghĩa

Đức Cao Đế là bậc anh hùng, danh trùm thiên hạ, 
Đức Văn Hoàng trí dũng, giữ yên nghiệp lớn. 
Lòng Ức Trai rạng toả văn chương, 
Bụng Vũ Mục chứa đầy binh giáp. 
Mười anh em họ Trịnh đều vẻ vang phú quý, 
Hai cha con họ Thân nhiều ân sủng vinh hoa. 
Cháu hiếu Hồng Đức kế thừa nghiệp lớn, 
Vui hưởng trị bình như nhà Chu dài tám trăm năm.

Dịch thơ (nhóm Lê Thước)

Cao đế anh hùng dễ mấy ai, 
Văn Hoàng trí dũng kế ngôi trời. 
Văn chương Nguyễn Trãi lòng soi sáng, 
Binh giáp Lê Khôi bụng chứa đầy. 
Mười Trịnh vang lừng nền phú quý, 
Hai Thân sáng rạng vẻ cân đai. 
Cháu nay Hồng Đức nhờ ơn trước, 
Cơ nghiệp Thành Chu vận nước dài.

1) 高帝-Cao Đế: Vua Thái Tổ Cao Hoàng Đế dấu tích ở Lam Sơn khi cờ nghĩa dấy lên, giặc Minh thua chạy, khôi phục đất nước, hai Kinh vững vàng. Hơn 20 thành mở cửa đầu hàng,dựng cơ nghiệp muôn thuở, giaỉ phóng trăm họ, lập thành công lớn, từ xưa chưa thấy. (Ngyên chú của tác giả)

2)文皇-Văn Hoàng: Vua Thái Tông Văn Hoàng Đế kế thừa nghiệp lớn, trong lặng ngoài yên, văn giáo mở mang, vũ oai lừng lẫy, thóc gạo thừa thãi, nhân vật phồn thịnh. ( Nguyên chú của tác giả)

3)抑齋-Ức Trai: Thừa chỉ quan Phục Hầu Nguyễn Trãi hiệu Ức Trai, đậu khoa bảng từ đời Hồ. Khi Thánh Tổ mới mở cơ nghiệp, theo về nơi Lỗi Giang, bên trong thì trù tính phương lược, bên ngoài thì thảo văn thư chiếu dụ các thành, văn chương của ông làm vẻ vang cho nước, rất được vua yêu quý tin dùng.(Nguyên chú của tác giả)

4)奎藻-Khuê tảo: Ánh sao Khuê và ánh rong biển tượng trưng cho văn chương có giá trị.

5)武穆-Vũ Mục: Tư Mã Lê Khôi thụy là Vũ Mục, cháu gọi Thái Tổ Cao Hoàng Đế bằng chú, thâm trầm hùng dũng, tài lược hơn người, đánh quân Minh tới đâu được đấy, trấn thủ thanh Thuận Hóa, người Chiêm Thành khiếp sợ.(Nguyên chú của tác giả)

6)十鄭-Thập Trịnh:Thái úy Trịnh Khả, con là Trịnh Bá Quát, Trịnh Công Lộ, Trịnh Công Ngộ, Trịnh Đạt, Trịnh Quý Thuật, Trịnh Quý Địch, Trịnh Hựu, Trịnh Giang, ... Anh em hơn mười người, đều làm quan, rất là quý hiển. (Nguyên chú của tác giả)

7二申-Nhị Thân: Thân Nhân Trung 申仁忠, con là Thân Nhân Tín, trước sau nối gót, khoa bảng đậu cao. Nhân Trung quan nhị phẩm, chức luận tư. Nhân Tín giữ chức từ lâm, vào hàng Ngọc thự (tức Viện Hàn Lâm). (Nguyên chú của tác giả)

8)洪德-Hồng Đức: Năm Kỷ Mão gặp đại biến. Lạng Sơn Vương (tức Nghi Dân) giết Vua, tội phản nghịch, mượn uy quyền, khinh phép nước. Năm Canh Thìn ngày 6, các quan văn võ dẹp tan bọn giặc, diệt tụi gian đảng, rước ta từ nơi ở riêng về lên ngôi, vỗ về yên ủi muôn dân. Từ Quang Thuận Hồng Đức đến nay được 25 năm (tức từ năm 1460 đến 1494). (Nguyên chú của tác giả)

9)姬周-Cơ Chu: Nhà Chu họ Cơ ở Trung Quốc, làm vua 35 đời hơn 800 năm trước Công Nguyên

Lời dẫn: Ngự chế: Dư tĩnh toạ thâm cung hà tư cổ tích, quân minh thần lương, dữ đương kim cơ nghiệp chi thịnh, ngẫu thành nhất luật 御製予靜坐深宮遐思古昔君明臣良與當今基業之盛偶成一律 (Ta lặng ngồi trong cung điện, nghĩ tới các bậc "Vua sáng tôi hiền" thời xưa và cơ nghiệp thịnh vượng ngày nay, ngẫu tác bài thơ luật này). 

Tựa đề "Quân minh thần lương" là lấy ra bốn chữ ngắn gọn từ các dòng viết của nhà vua ở đầu đề bài thơ. 
Theo Tổng tập Văn học Việt Nam, Tập 5, NXBKHXH-1995, Bùi Văn Nguyên chú thích từ "Khuê tảo" là: Ánh sao Khuê và ánh rong biển tượng trưng cho văn chương có giá trị. 
Vũ Mục
Tư Mã Lê Khôi, thuỵ là Vũ Mục, cháu gọi Thái Tổ Cao Hoàng Đế bằng chú, thâm trầm hùng dũng, tài lược hơn người, đánh quân Minh tới đâu được đấy, trấn thủ thành Thuận Hoá, người Chiêm Thành khiếp sợ. (Nguyên chú của tác giả)

Nguồn tham khảo: 
1. Viện nghiên cứu Hán Nôm, Thơ chữ Hán Lê Thánh Tông (tổng tập), NXB Văn học, 2003 
2. Bùi Duy Tân, Theo dòng khảo luận văn học trung đại Việt Nam, NXB Đại học Quốc Gia Hà Nội, 2005
Bản dịch của nhóm dịch chú "Hoàng Việt thi văn tuyển", gồm Lê Thước, Hà Văn Đại, Trịnh Đình Rư, Nguyễn Sĩ Lâm, Trần Lê Hữu.

Cẩn Vũ đã viết:

君明臣良-黎聖宗
QUÂN MINH THẦN LƯƠNG- LÊ THÁNH TÔNG
(VUA SÁNG TÔI HIỀN)
 Nguyên âm

Cao Đế(1) anh hùng cái thế danh, 
Văn Hoàng(2) trí dũng phủ doanh thành. 
Ức Trai(3) tâm thượng quang khuê tảo(4), 
Vũ Mục(5) hung trung liệt giáp binh. 
Thập Trịnh(6) đệ huynh liên quý hiển, 
Nhị Thân(7) phụ tử bội ân vinh. 
Hiếu tôn Hồng Đức(8) thừa phi tự, 
Bát bách Cơ Chu(9) lạc trị bình.

Dịch nghĩa

Đức Cao Đế là bậc anh hùng, danh trùm thiên hạ, 
Đức Văn Hoàng trí dũng, giữ yên nghiệp lớn. 
Lòng Ức Trai rạng toả văn chương, 
Bụng Vũ Mục chứa đầy binh giáp. 
Mười anh em họ Trịnh đều vẻ vang phú quý, 
Hai cha con họ Thân nhiều ân sủng vinh hoa. 
Cháu hiếu Hồng Đức kế thừa nghiệp lớn, 
Vui hưởng trị bình như nhà Chu dài tám trăm năm.

Dịch thơ (nhóm Lê Thước)

Cao đế anh hùng dễ mấy ai, 
Văn Hoàng trí dũng kế ngôi trời. 
Văn chương Nguyễn Trãi lòng soi sáng, 
Binh giáp Lê Khôi bụng chứa đầy. 
Mười Trịnh vang lừng nền phú quý, 
Hai Thân sáng rạng vẻ cân đai. 
Cháu nay Hồng Đức nhờ ơn trước, 
Cơ nghiệp Thành Chu vận nước dài.

1) 高帝-Cao Đế: Vua Thái Tổ Cao Hoàng Đế dấu tích ở Lam Sơn khi cờ nghĩa dấy lên, giặc Minh thua chạy, khôi phục đất nước, hai Kinh vững vàng. Hơn 20 thành mở cửa đầu hàng,dựng cơ nghiệp muôn thuở, giaỉ phóng trăm họ, lập thành công lớn, từ xưa chưa thấy. (Ngyên chú của tác giả)

2)文皇-Văn Hoàng: Vua Thái Tông Văn Hoàng Đế kế thừa nghiệp lớn, trong lặng ngoài yên, văn giáo mở mang, vũ oai lừng lẫy, thóc gạo thừa thãi, nhân vật phồn thịnh. ( Nguyên chú của tác giả)

3)抑齋-Ức Trai: Thừa chỉ quan Phục Hầu Nguyễn Trãi hiệu Ức Trai, đậu khoa bảng từ đời Hồ. Khi Thánh Tổ mới mở cơ nghiệp, theo về nơi Lỗi Giang, bên trong thì trù tính phương lược, bên ngoài thì thảo văn thư chiếu dụ các thành, văn chương của ông làm vẻ vang cho nước, rất được vua yêu quý tin dùng.(Nguyên chú của tác giả)

4)奎藻-Khuê tảo: Ánh sao Khuê và ánh rong biển tượng trưng cho văn chương có giá trị.

5)武穆-Vũ Mục: Tư Mã Lê Khôi thụy là Vũ Mục, cháu gọi Thái Tổ Cao Hoàng Đế bằng chú, thâm trầm hùng dũng, tài lược hơn người, đánh quân Minh tới đâu được đấy, trấn thủ thanh Thuận Hóa, người Chiêm Thành khiếp sợ.(Nguyên chú của tác giả)

6)十鄭-Thập Trịnh:Thái úy Trịnh Khả, con là Trịnh Bá Quát, Trịnh Công Lộ, Trịnh Công Ngộ, Trịnh Đạt, Trịnh Quý Thuật, Trịnh Quý Địch, Trịnh Hựu, Trịnh Giang, ... Anh em hơn mười người, đều làm quan, rất là quý hiển. (Nguyên chú của tác giả)

7二申-Nhị Thân: Thân Nhân Trung 申仁忠, con là Thân Nhân Tín, trước sau nối gót, khoa bảng đậu cao. Nhân Trung quan nhị phẩm, chức luận tư. Nhân Tín giữ chức từ lâm, vào hàng Ngọc thự (tức Viện Hàn Lâm). (Nguyên chú của tác giả)

8)洪德-Hồng Đức: Năm Kỷ Mão gặp đại biến. Lạng Sơn Vương (tức Nghi Dân) giết Vua, tội phản nghịch, mượn uy quyền, khinh phép nước. Năm Canh Thìn ngày 6, các quan văn võ dẹp tan bọn giặc, diệt tụi gian đảng, rước ta từ nơi ở riêng về lên ngôi, vỗ về yên ủi muôn dân. Từ Quang Thuận Hồng Đức đến nay được 25 năm (tức từ năm 1460 đến 1494). (Nguyên chú của tác giả)

9)姬周-Cơ Chu: Nhà Chu họ Cơ ở Trung Quốc, làm vua 35 đời hơn 800 năm trước Công Nguyên

Lời dẫn: Ngự chế: Dư tĩnh toạ thâm cung hà tư cổ tích, quân minh thần lương, dữ đương kim cơ nghiệp chi thịnh, ngẫu thành nhất luật 御製予靜坐深宮遐思古昔君明臣良與當今基業之盛偶成一律 (Ta lặng ngồi trong cung điện, nghĩ tới các bậc "Vua sáng tôi hiền" thời xưa và cơ nghiệp thịnh vượng ngày nay, ngẫu tác bài thơ luật này). 

Tựa đề "Quân minh thần lương" là lấy ra bốn chữ ngắn gọn từ các dòng viết của nhà vua ở đầu đề bài thơ. 
Theo Tổng tập Văn học Việt Nam, Tập 5, NXBKHXH-1995, Bùi Văn Nguyên chú thích từ "Khuê tảo" là: Ánh sao Khuê và ánh rong biển tượng trưng cho văn chương có giá trị. 
Vũ Mục
Tư Mã Lê Khôi, thuỵ là Vũ Mục, cháu gọi Thái Tổ Cao Hoàng Đế bằng chú, thâm trầm hùng dũng, tài lược hơn người, đánh quân Minh tới đâu được đấy, trấn thủ thành Thuận Hoá, người Chiêm Thành khiếp sợ. (Nguyên chú của tác giả)

Nguồn tham khảo: 
1. Viện nghiên cứu Hán Nôm, Thơ chữ Hán Lê Thánh Tông (tổng tập), NXB Văn học, 2003 
2. Bùi Duy Tân, Theo dòng khảo luận văn học trung đại Việt Nam, NXB Đại học Quốc Gia Hà Nội, 2005
Bản dịch của nhóm dịch chú "Hoàng Việt thi văn tuyển", gồm Lê Thước, Hà Văn Đại, Trịnh Đình Rư, Nguyễn Sĩ Lâm, Trần Lê Hữu.

 
Bài này không phải thơ Đường cũng chẳng phải thơ Cổ phong!  

Dạ thưa Thầy, em ngu muội hổng bít ạ. Thế bài í là loại gì cơ?