VƯỜN CÂY ĐV II

976- DỀN CẢNH








DỀN CẢNH

Cây thảo, thân đứng, không lông
Lá xanh xen đỏ, tía, hồng đẹp xinh
Cụm hoa trắng. Gốc Brazin
Cây trồng sân cỏ làm diềm thêm tươi.

BXP

Sưu tập

Dệu cảnh, Dền cảnh - Alternanthera bettzickiana, chi Alternanthera, họ Amaranthaceae - Rau dền, Bộ Caryophyllales - Cẩm chướng

Mô tả: Cây thảo nhỏ sống nhiều năm, cao lắm là 50cm, thân đứng, không lông. Lá xanh tươi, nhưng thường đỏ, tía hay trổ tới vàng; phiến thon ngược hay hình bánh bò, cuống 1-3cm. Chụm nhỏ hay hoa mọc thành đầu có cuống ngắn, trắng; lá đài 5, mà 3 cái ở ngoài có lông, 2 cái ở trong không lông; nhị 5, xen với 5 phiến dẹp có răng. Quả bế 1 hạt.
Ra hoa quanh năm.
Nơi mọc: Gốc ở Brazin được trồng làm cảnh, dọc các sân cỏ từ vùng thấp tới độ cao 1500m.
Công dụng: Lương y Việt Cúc xem nó như có tính hàn, có tác dụng nhuận tràng, mát can vị, giải nhiệt, thông hành huyết mạch, lợi tiểu tiện. Theo tài liệu lưu trữ của Viện Dược liệu, thì cả cây dùng chữa sốt, làm thuốc lợi sữa, nhuận gan và trị rắn cắn.
Ghi chú: Một loài khác của Brazin cũng được nhập trồng gọi là Diếc bò - Alternanthera paronychioides cao 15cm, mọc nằm, có lá hẹp hơn, cũng biến đổi màu ở ngoài nắng, hoặc vàng hoặc xanh dịu.

977- DỀN LEO





DỀN LEO

Cây leo dài, Lá trái xoan - ngọn giáo
Hoa lục nhạt, không cuống, xếp thành chuỳ
Dạng quả mọng, khi chín mầu tươi đỏ
Hoa mùa thu, thường gặp núi đá vôi.

BXP

Sưu tập

Dền leo - Deeringia amaranthoides, chi Deeringia, họ Amaranthaceae - Rau dền, Bộ Caryophyllales - Cẩm chướng

Mô tả: Dền leo: Cây leo dài 1-2m hay hơn, nâu khi khô. Lá hình trái xoan - ngọn giáo, nhọn mũi. Hoa màu lục nhạt gần như không cuống, xếp thành chuỳ của các chùm dạng bông, dài tới 20cm. Quả dạng quả mọng, khi chín màu đỏ, chứa 5-9 hạt.
Ra hoa vào mùa thu.
Nơi mọc: Thường gặp trên đất núi đá vôi hoặc trên các bờ nước dọc sườn núi đá vôi ở nhiều nơi của nước ta.
Công dụng: Cây có độc ít nhiều, rễ làm hắt hơi. Ở một số nước, người ta dùng các chồi non và lá làm rau ăn; có thể dùng luộc, nấu canh, hấp trên cơm.

978- DỀN GAI




DỀN GAI

Cây thảo, không lông, phiến lá dài
Cuống dài có cánh, gốc hai gai
Hoa thành xim, quả mang hình trứng
Chữa lỵ, điều kinh, phù thũng hay.

BXP

Sưu tập

Dền gai hay Rau dền gai - Amaranthus spinosus, chi Amaranthus, họ Amaranthaceae - Rau dền, Bộ Caryophyllales - Cẩm chướng

Mô tả: Cây thảo hàng năm, phân cành nhiều, không lông. Lá mọc so le, hình thuôn dài, cuống dài có cánh, ở gốc có 2 gai, mặt trên phiến lá màu xanh dợt. Hoa mọc thành xim và sắp xếp sít nhau ở nách lá thành những bông dài, các lá bắc như gai. Quả là một túi hình trứng nhọn một đầu. Hạt đen óng ánh.
Nơi mọc: Cây của vùng nhiệt đới châu Á, nay trở thành liên nhiệt đới, mọc dại ở bãi hoang, ven đường quanh nhà. Có thể đốt thành tro, dùng dần.
Công dụng: Dền gai có vị ngọt nhạt, tính hơi lạnh. Lá và ngọn non dùng luộc ăn như các loại rau dền. Thường dùng trị phù thũng, bệnh về thận, bệnh lậu, chữa lỵ có vi khuẩn và làm thuốc điều kinh. Hạt có thể dùng như hạt cây Mào gà đắp để băng bó chỗ gãy, trật đả ứ huyết.

979- DỀN CANH






DỀN CANH

Lá hình thoi hay hình ngọn giáo
Hoa thành ngù ở nách lá, hình cầu
Quả hình túi nhẵn, hạt đen mầu
Làm rau ăn, sáng mắt, trừ nóng rét.

BXP

Sưu tập

Dền canh, Dền tía, Dền đỏ - Amaranthus tricolor, chi Amaranthus, họ Amaranthaceae - Rau dền, Bộ Caryophyllales - Cẩm chướng

Mô tả: Cây thảo mọc đứng, xẻ rãnh. Lá hình thoi hay hình ngọn giáo. Hoa thành ngù ở nách lá, hình cầu. Các hoa ở phía trên sít nhau hơn và tận cùng thân hay cành bằng một bông gần như liên tục. Quả hình túi nhẵn, hình trứng-nón, có núm vòi nhuỵ ở phía trên, mở thành một khe ngang. Hạt hình lăng kính, màu đen.
Nơi mọc: Gốc ở Ấn Độ, đã được thuần hoá ở các nước nhiệt đới; ở nước ta, Dền canh đã được trồng làm rau ăn. Do trồng trọt mà có nhiều thứ tuỳ theo dạng cây, màu sắc của lá.
Công dụng: Dền canh có vị ngọt, se, tính mát. Dân gian vẫn dùng Dền canh làm rau ăn vừa làm thuốc giải nhiệt, sáng mắt, lợi tiểu, lợi đại tiện và trừ nóng rét.

980- DỀN ĐUÔI CHỒN









DỀN ĐUÔI CHỒN

Cây thảo, không lông, phiến lá xoan
Hoa bông hình trụ, thõng, dài, mềm
Lá đài dạng vẩy, hạt nâu bóng
Lọc máu, bệnh thông, cây cảnh quen.

BXP

Sưu tập

Dền đuôi chồn - Amaranthus caudatus, chi Amaranthus, họ Amaranthaceae - Rau dền, Bộ Caryophyllales - Cẩm chướng

Mô tả: Cây thảo hàng năm, không lông. Phiến lá xoan bầu dục màu lục tươi, tù hai đầu, có lông ở gân. Hoa rất nhỏ, màu đỏ gạch, tụ họp thành bông hình trụ tạo thành một chuỳ dài thõng xuống; bông giữa dài và mềm hơn, có khi tới 1m; các bông thường không liên tục mà có ngấn sâu và đứt đoạn. Hoa có 5 lá đài dạng như vẩy, có mũi nhọn dài. Quả hạp; hạt đen hay nâu bóng.
Nơi mọc: Cây của Đông Ấn Độ nay được trồng và phát tán hoang dại cả thế giới nhiệt đới. Cũng thường trồng làm cây cảnh vì cụm hoa đẹp
Công dụng: Có tính lọc máu, lợi tiểu. Ở Ấn Độ, dùng toàn cây làm thuốc lọc máu, trị bệnh trĩ, chữa chứng đái són đau, bệnh tràng nhạc và đắp các vết loét.

981- RAU RỆU



RAU RỆU

Cây thảo mọc bò, màu hồng tím
Lá mũi mác, nhọn đầu, mép nguyên
Hoa nhỏ, màu trắng, hợp bông tròn
Trị đường hô hấp và niệu đạo.

BXP

Sưu tập

Dệu, Rau dệu - Alternanthera sessilis, chi Alternanthera, họ Amaranthaceae - Rau dền, Bộ Caryophyllales - Cẩm chướng

Mô tả: Cây thảo mọc bò, có thân phân nhánh nhiều, thường có màu hồng tím. Những cành sát mặt đất có rễ ở các đốt. Lá mọc đối, mũi mác, nhọn hai đầu, mép nguyên. Hoa nhỏ, màu trắng, không cuống, tập hợp rất nhiều thành bông gần hình tròn hay hình trứng ở nách lá. Quả nang ngắn.
Nơi mọc: Loài liên nhiệt đới, mọc hoang ở các bãi sông ven đường đi, bờ ruộng ẩm khắp nơi.
Công dụng: Vị ngọt nhạt, tính mát. Thường dùng trị bệnh đường hô hấp và khái huyết, viêm hầu, chảy máu cam, ỉa ra máu, đau ruột thừa cấp tính, lỵ, bệnh đường niệu đạo.

982- DỀN CƠM




DỀN CƠM

Cây thảo nhỏ, nhánh to, cong ở gốc
Lá xoan dài, có khi lõm, không lông
Hoa từ nách lá, dạng chùy bông
Vị ngọt, nhạt, làm rau ăn, trị bệnh.

BXP

Sưu tập

Dền cơm - Amaranthus viridis, chi Amaranthus, họ Amaranthaceae - Rau dền, Bộ Caryophyllales - Cẩm chướng

Mô tả: Cây thảo nhỏ, đứng hay nằm, ở gốc thường có một nhánh to, cong, không lông, không gai. Phiến lá xoan tròn dài, có khi hình bánh bò, đầu tù, có khi lõm, không lông; cuống dài đến 10cm. Chuỳ hoa ở ngọn hay bông ở nách lá; hoa có 3 lá đài, 3 nhị, 2-3 đầu nhuỵ. Quả bế nhăn, chứa 1 hạt nâu đen, bóng.
Nơi mọc: Cây mọc ở đất hoang, dọc đường đi, và cũng được trồng lấy lá làm rau
Công dụng: Vị ngọt, nhạt, dùng trị lỵ trực trùng và viêm trường vị cấp và mạn tính, cũng dùng trị rắn độc cắn, còn là loại rau xào, luộc ăn ngon, có tác dụng dưỡng sinh.

983- BÔNG MỒNG GÀ








BÔNG MỒNG GÀ

Cây thảo sống dai, lá trái xoan, nhọn, nhẵn.
Hoa không cuống, hình xoan-tháp, khối dày
Quả trái xoan-tròn, chứa hạt đen bóng
Vị ngọt, tính mát, vị thuốc gọi Kê quan hoa.

BXP

Sưu tập

Mào gà, Bông mồng gà - Celosia cristata, chi Celosia, họ Amaranthaceae - Rau dền, Bộ Caryophyllales - Cẩm chướng

Mô tả: Cây thảo sống dai, có thân thẳng đứng và phân nhánh, nhẵn. Lá có phiến hình trái xoan hay trái xoan ngọn giáo, có khi hình ngọn giáo nhọn, nhẵn. Hoa đỏ, vàng và trắng, có cuống rất ngắn, thành bông hầu như không cuống hình trái xoan - tháp, thành khối dày, có khi thành ngù tua. Quả hình trái xoan, gần như hình cầu, chứa 1-9 hạt đen, bóng.
Hoa tháng 7-9, quả tháng 9-11.
Nơi mọc: Gốc ở Ðông Ấn , được nhập trồng làm cảnh ở khắp nơi. Trồng bằng hạt vào đầu mùa mưa.
Công dụng: Cụm hoa mào gà (kê quan hoa) có vị ngọt, tính mát. Thường dùng hạt và hoa sắc uống để cầm máu trong các trường hợp lỵ ra máu, trĩ ra máu, thổ huyết, băng huyết, đái ra máu, rong kinh. Nước sắc hoa và hạt dùng rửa mắt đau. Hoa và lá còn dùng chữa sốt của trẻ em. Hạt nhai nuốt nước, lấy bã đắp trị rắn cắn. Kê quan hoa còn dùng trị lỵ, xích bạch đới và viêm đường tiết niệu.

984- MÀO GÀ ĐUÔI NHEO








MÀO GÀ ĐUÔI NHEO

Cây thảo hằng năm, nhánh nhiều, nhẵn
Hoa không cuống, bông đuôi nheo, trắng, đỏ, vàng
Đài khô xác, bầu hình trứng, quả nẻ ngang
Hạt đắng, tính hàn, trị nhiều bệnh.

BXP

Sưu tập
Mào gà đuôi nheo - Celosia argentea, chi Celosia, họ Amaranthaceae - Rau dền, Bộ Caryophyllales - Cẩm chướng

Mô tả: Cây thảo mọc hằng năm, nhẵn, phân nhánh nhiều hay ít. Lá hình dải hay ngọn giáo, nhọn. Hoa không cuống họp thành bông trắng hay hồng, đài 5, khô xác, nhị 5, dính nhau ở gốc; bầu hình trứng, chứa chừng 7 noãn. Quả nang nẻ ngang. Hạt dẹt màu đen hoặc nâu đỏ, bóng láng.
Mùa hoa tháng 5-7, quả tháng 8-9.
Nơi mọc: Gốc ở Ðông Ấn , nay trở thành liên nhiệt đới, thường gặp ở trên các bãi hoang, ở đất trồng. Có khi được trồng làm cây cảnh.
Công dụng: Hạt Mào gà trắng có vị đắng, tính hơi hàn, dùng chữa: Viêm kết mạc cấp tính, viêm giác mạc; Viêm sắc tố mắt mạn tính; Huyết áp cao; Chảy máu dạ dày ruột, thổ huyết, chảy máu cam, tử cung xuất huyết; ỉa lỏng; Lòi dom.
Dùng ngoài trị thấp sang, ghẻ, hắc lào. Toàn cây dùng trị lỵ; Viêm đường tiết niệu.

985- NỞ NGÀY ĐẤT







NỞ NGÀY ĐẤT

Cỏ sống lâu, rễ to, nhiều nhánh
Thân có rãnh, lá không cuống, lông nằm
Cụm hoa bông hình trụ, mầu trắng
Rễ tiêu độc, trị cảm cúm và ho.

BXP

Sưu tập

Nở ngày đất - Gomphrena celosioides, chi Gomphrena, Họ Amaranthaceae – họ rau dền, rau rệu, Bộ Caryophyllales - Cẩm chướng

Mô tả: Cỏ sống lâu, mọc nằm rồi đứng, phân nhánh nhiều; rễ to. Thân có rãnh sâu, có lông nằm. Lá không cuống, đầy lông nằm trăng trắng ở mặt dưới. Cụm hoa bông hình trụ. Hoa trắng, 5 lá đài, 5 nhị dính thành ống, bầu hình trứng. Quả hộp chứa nhiều hạt màu nâu.

Nơi mọc: Cây mọc hoang dọc theo các đường đi và trên đất khô ở nhiều nơi. Thu hái toàn cây quanh năm.
Công dụng: Dân gian, người ta dùng rễ sắc uống trị ho, cảm cúm và toàn cây sắc uống tiêu độc.