Nhà thơ Quách Tấn: Mấy chục năm qua giấc mộng dài

Tổng số bài gửi : 19896 Registration date : 23/11/2007

Nhà thơ Quách Tấn: Mấy chục năm qua giấc mộng dài

Trong nhóm thơ Bình Định mà thiên hạ suy tôn là nhóm "Long, lân, qui, phụng", nếu như Hàn Mặc Tử được ví với "long" (rồng), Yến Lan được ví với "lân", Chế Lan Viên được ví với phụng (phượng hoàng) thì Quách Tấn được ví với "qui" (tức rùa).

Quả thật, khó tìm loài vật nào trong nhóm "tứ linh" nói trên ứng với đời thơ Quách Tấn hơn loài rùa. Rùa vừa là biểu tượng của sự trường thọ, vừa của sự lặng lẽ, trầm tích chiêm nghiệm, mà về điểm này, Quách Tấn xem chừng "nổi trội" hơn các bạn thơ cùng nhóm. Sinh năm 1910, mất năm 1992, Quách Tấn là người thọ nhất trong nhóm thơ Bình Định, cũng lại là người có phong cách ổn định, giọng thơ thâm trầm, kín đáo, ít thay đổi hơn cả.

Nhà thơ Quách Tấn: Mấy chục năm qua giấc mộng dài Quacht10

Nhà thơ Quách Tấn: Mấy chục năm qua giấc mộng dài Quacht10

Quách Tấn bắt đầu làm thơ khi trên mặt bể thi ca chưa hề cuộn lên ngọn sóng báo hiệu phong trào Thơ Mới sắp ập tới. Cùng với Hàn Mặc Tử, ông chỉ chuyên làm thơ Đường luật. Cả hai thi nhân, mặc dù ở "đuôi thơ" cũng đã quẫy lên cái ánh của Thơ Mới, song nếu như sau này, con tằm Hàn Mặc Tử đã chịu thoát xác thành một cánh bướm tài hoa của phong trào Thơ Mới thì con tằm Quách Tấn vẫn giam mình trong cái kén, bền bỉ nhả ra những sợi tơ óng chuốt mang đậm sắc thái cổ điển. Hàn Mặc Tử từng nhiều lần thúc giục Quách Tấn làm Thơ Mới. Về việc này, Quách Tấn có quan điểm riêng. Ông ví mình như con tuấn mã và nói với Hàn Mặc Tử: "Con linh dương phải thả nơi gò rộng rừng thẳm, để được chạy nhảy tự do thì trông mới đẹp. Còn con tuấn mã phải có cương vế vững vàng mới có những nước phi nước kiệu tuyệt luân và chạy một ngày nghìn dặm. Cho nên không nên thắng yên cương vào con linh dương, và buông lưng con tuấn mã" (theo "Bóng ngày qua" - tập hồi ký của Quách Tấn, NXB Hội Nhà văn, 1998).

Thời gian đầu đến với thơ, Quách Tấn đã lọt được vào "mắt xanh" của thi sĩ Tản Đà (khi ấy đang là chủ biên An Nam tạp chí). Năm 1939, Quách Tấn cho xuất bản tập thơ đầu tay "Một tấm lòng", Tản Đà đã kịp viết cho nhà thơ đàn em lời tựa trước khi tiên sinh qui tiên, trong đó tiên sinh không ngần ngại buông lời nhận xét: "Thật là tài tình đủ vẻ. Ngoài ra nhiều bài mới thấy trong tập này, cũng có nhiều câu giai tác".
Không thể nói Quách Tấn tài thơ thâm hậu, bút lực dồi dào và gây được ảnh hưởng sâu rộng trong công chúng hơn Tản Đà. Song ông may mắn hơn Tản Đà ở chỗ: Tản Đà từng bị coi là đại diện cho "thành lũy" của lối thơ cũ cần phải công phá, còn Quách Tấn - khi cho xuất bản tập thơ đầu tay, cuộc chiến đã ngã ngũ với phần thắng vang dội thuộc về các đại diện của phong trào Thơ Mới. Những người chiến thắng cũng bắt đầu tỏ ra có cái nhìn "đại lượng" hơn trước sự xuất hiện của "người chiến binh đơn độc" là Quách Tấn lúc bấy giờ. Vả chăng, cái chết của Tản Đà trước đó ít tháng cũng khiến nhiều người từng có thái độ quyết liệt, thậm chí tàn nhẫn với ông trước kia nay bỗng thấy ân hận và muốn bày tỏ niềm cảm thương… Bởi thế mà "Một tiếng lòng" xuất hiện, phái Thơ Mới không còn mấy người hào hứng lên tiếng bỉ bác, trong khi tập thơ cũng thu lượm được không ít lời biểu dương từ những người còn nặng nợ với thơ cũ. Việc thi sĩ Hàn Mặc Tử viết lời bạt cũng được xem là… lá bùa cần thiết để "Một tấm lòng" có được chỗ ngồi yên ổn trên thi đàn.
"Đầu xuôi đuôi lọt", chỉ hai năm sau, Quách Tấn tiếp tục cho trình làng một tập thơ làm theo "lối cũ" - lần này ông đặt thẳng tưng cái tên "Mùa cổ điển" và - cũng như "Một tấm lòng" - tập thơ đã được một trong những chủ tướng của phong trào Thơ Mới là Chế Lan Viên viết lời tựa. Nếu như với "Một tấm lòng", những người yêu thích Thơ Mới thể hiện thái độ "ưu ái" của mình bằng sự… im lặng, thì với "Mùa cổ điển", họ bắt đầu tấm tắc cất tiếng khen.
Tất nhiên, để cả thi đàn không ác cảm, thậm chí còn có động thái nghênh đón hai tập thơ vốn dĩ được xem là "lạc điệu" với thời đại cũng còn bởi người ta đã ít nhiều tìm thấy trong đó một chút gì như thể hồn xưa dân tộc. Đi kèm với đó là thái độ làm nghề nghiêm túc của tác giả, thể hiện qua những câu thơ được mài giũa công phu, luôn ánh lên nét đẹp cao sang, hoàn mỹ:

Lụy nhớ mưa ngàn tuôn nượp nượp
Tóc thề mây núi bạc phơ phơ
(Bài "Đá vọng phu").

Bồn chồn thương kẻ nương song bạc
Lạnh lẽo sầu ai rụng giếng vàng?
(Bài "Đêm thu nghe quạ kêu").
Cung quế im lìm mây ấp nguyệt
Song đào âu yếm gió hôn hoa
(Bài "Trời khuya")

Hồ im vẻ ngọc mơ duyên lá
Sân vén rèm hoa đón ý xuân
(Bài "Đêm mơ")

Vì là người làm thơ theo lối cũ nên Quách Tấn rất quan tâm tới sự đăng đối. Như nhiều người, ông mê bài "Thăng Long thành hoài cổ" của Bà Huyện Thanh Quan, song với hai câu trác tuyệt: "Lối xưa xe ngựa hồn thu thảo/ Nền cũ lâu đài bóng tịch dương" của nữ sĩ, ông vẫn có điều chưa thuần phục. Ông viết: "Chữ bóng mà đối với chữ hồn thì thật là chỉnh, song bóng tịch dương đối không xứng với hồn thu thảo. Bởi chữ hồn chứa đựng không biết bao tình ý, làm cho thu thảo trở thành vật linh thiêng. Còn chữ bóng chỉ làm anh hầu điếu trắp chớ không thêm uy lực gì cho tịch dương cả". Có thể không mấy người tán thành cách nhìn nhận của Quách thi sĩ trong trường hợp nêu trên, song không thể không thừa nhận hai câu "Lụy nhớ mưa ngàn tuôn nượp nượp/ Tóc thề mây núi bạc phơ phơ" của ông là hai câu đối rất chỉnh, có thể xếp vào hàng mẫu mực. Chưa kể, về mặt liên tưởng, nó rất mới mẻ, độc đáo, giàu sức biểu cảm. Chế Lan Viên từng có lúc muốn đánh đổi cả tập thơ "Điều tàn" lấy hai câu thơ này và xem đó là "những câu thơ đẹp nhất mà văn chương Việt Nam có thể có".

Sau "Một tấm lòng" và "Mùa cổ điển", Quách Tấn lần lượt cho xuất bản các tập: "Đọng bóng chiều" (1961), "Mộng Ngân Sơn" (1966), "Giọt trăng" (1973). Sau khi thi nhân tạ thế, có hai bản thảo thơ của ông tiếp tục ra mắt bạn đọc, đó là tập thơ viết cho thiếu nhi "Vui với trẻ em" (1994) và "Trăng hoàng hôn" (1999), ngoài ra là một số tập được in gộp trong cuốn "Quách Tấn - tuyển tập thơ" do ông Quách Giao - con trai của Quách thi sĩ tuyển chọn (NXB Văn học ấn hành năm 2006).

Hầu như ở tập thơ nào của Quách Tấn, độc giả cũng có thể tìm thấy những bài ý tứ hàm súc, giai điệu trau chuốt, nói như cách của Xuân Diệu là đọc thơ mà có cảm giác như ngậm bạc trong miệng:

Thương hoa không nỡ hái
Hoa rụng lòng thêm thương
Vén cỏ chiêu hồn lại
Ngàn xanh hiu gió sương
(bài "Tình hoa")

Một mai ba tấc đất vùi
Trần gian để lại nụ cười cho hoa
(Bài "Một mai")

Người nay còn chửa hiểu mình
Người sau đâu dễ thấy tình người nay
Bụi đường khi phủi đôi tay
Nghìn thu tâm sự dấu giày rêu phong
(Bài "Tâm sự")

Tuy nhiên, điều dễ nhận thấy là trong việc làm thơ, Quách Tấn quá chú trọng tới việc gọt câu tỉa chữ. Điều này dễ dẫn tới việc thơ Quách Tấn có thể "ngâm ngợi cho sướng tai" chứ ít có sức lay động tâm can. Đã vậy, thơ Quách Tấn lại quẩn quanh với những thể thơ như ngũ ngôn, lục bát, thất ngôn bát cú, tứ tuyệt; các đề tài cũng quen thuộc, lắm khi trùng lặp, và điệu thơ, ngôn ngữ, hình ảnh không những quá… cổ mà còn thường xuyên trở đi trở lại (như ánh tà huy, giọt thu sa, sương mai, bóng mây, viễn mộng, phong trần, bóng chim hồng…). Nếu như với Hàn Mặc Tử, từ những bài thơ Đường luật "ngay ngắn nghiêm trang" viết lúc còn niên thiếu đến những bài thơ đầy ngẫu hứng và tung phá trong "Máu thơm và hồn điên" là cả một diễn biến tâm lý phức tạp thì ở Quách Tấn không hề có hiện tượng như vậy. Nếu như vào những năm ba mươi (của thế kỷ trước), ông từng viết: "Sương buông màn lượt phủ bao la/ Non nước chìm sâu trong giấc mơ/ Cung quế im lìm mây ấp nguyệt/ Song đào âu yếm gió hôn hoa" thì 50 năm sau, ông vẫn viết: "Sông sâu thắm đậm bóng non chiều/ Ăm ắp bờ lau ngập tiếng tiêu/ Thuyền ngược nước thu mây nặng nặng/ Sư về am vắng gió hiu hiu". Không ai nhìn thấy dấu vết thời gian giữa hai khổ thơ nói trên. Quách Tấn từng có câu thơ: "Mấy chục năm qua giấc mộng dài". Quả là với Quách Tấn, thơ ca như một giấc mộng dài mà suốt cả một đời ông vẫn chưa qua hết.

Không chỉ lặp lại mình, đã có lúc âm hưởng (và cả tình ý) trong thơ Quách Tấn đã khiến người đọc không thể không liên hệ tới những câu thơ của người đi trước. Như khi ông viết: "Trong giấc say hoa gặp gỡ người/ Chuyện lòng đương thắm giọt hoa rơi/ Giật mình trở gối hương còn thoảng/ Người đã xa rồi mộng có lui?/ Đời lắm phôi pha mong thấy mộng/ Mộng sao ngắn ngủi nghĩ thương đời/ Bâng khuâng nghĩ nhớ người trong mộng/ Gan ruột chàng Lưu cũng thế thôi" (bài "Tình mộng"), người đọc bất giác nhớ tới bài "Nhớ mộng" của Tản Đà: "Giấc mộng mười năm đã tỉnh rồi/ Tỉnh rồi lại muốn mộng mà chơi/ Nghĩ đời lắm nỗi không bằng mộng/ Tiếc mộng bao nhiêu lại ngán đời/ Những lúc canh gà ba cốc rượu/ Vài khi cánh điệp bốn phương trời/ Tìm đâu cho thấy người trong mộng/ Mộng cũ mê đường biết hỏi ai?". Chế Lan Viên từng có hai câu thơ rất chí lý: "Sợi chỉ lòng anh chỉ có một màu/ Xe với cái đa sắc của cuộc đời mà thành ra chói lọi". Việc một thi nhân luôn sống thu mình, tránh né mọi biến thiên thời cuộc, chỉ biết bạn bầu cùng sách vở và chìm đắm trong những khúc thức cũ, với những hình ảnh ước lệ cùng dày đặc các điển tích… như Quách Tấn thì việc thơ ca chỗ này chỗ nọ có rơi vào vòng tù túng, trì đọng, thậm chí mòn sáo, nhàm tẻ, âu cũng là lẽ thường. Chẳng thế mà không ít người khuyên khi đọc thơ Quách Tấn, nên đọc thật chậm, và chỉ đọc khi thật tĩnh tâm, đặc biệt không nên đọc nhiều bài liên tiếp…

Nhà phê bình văn học Vũ Ngọc Phan, trong bộ "Nhà văn hiện đại" đã nhận xét về thơ Quách Tấn: "Thơ ông đẹp thì đẹp thật, nhưng không cảm người ta mấy". Tác giả Tam Ích nói một cách hình tượng: "Tấn lạ lắm: cứng đầu, cứng cổ nhất định không chịu thua thế lực khủng khiếp của thời trang, thời gian trong lịch sử (tức vẫn làm theo lối thơ cũ - PK) mà vẫn cứ có mặt, có lẽ chỉ có mình Tấn". Cụ Ưng Bình Thúc Giạ Thị thì làm thơ khen tác phẩm "Một tấm lòng" của Quách Tấn: "Ngọc thốt vàng reo chen lẫn tiếng/ Sa thêu gấm dệt rỡ ràng bông". Ý kiến ngỡ khác nhau mà xem chừng đều đúng cả. Bởi có thể đây đó, thơ Quách Tấn chưa nhiều bài gây được sự đồng điệu trong tâm hồn độc giả đương đại, song như một thứ đồ trang sức được chế tác công phu, tinh xảo, nó có thể tạo nên sự hào hứng với những độc giả thích được nghe, được ngắm thứ ngôn ngữ trang hoàng, chuốt lọc ấy. Và vì là thứ ngôn ngữ của "ngọc thốt, vàng reo" nên hiển nhiên nó ít bị hoen gỉ bởi thời gian…

Theo Phạm Khải

______________________________

Tổng số bài gửi : 19896 Registration date : 23/11/2007

Di cảo của nhà thơ Quách Tấn - một thời vang bóng

Nhà thơ Quách Tấn là một trong 4 nhà thơ nổi tiếng của “Bàn thành tứ hữu” ở đất Bình Định những năm nửa đầu thế kỷ 20. Cùng với Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên, Yến Lan, ông đã để lại cho đời những tác phẩm văn học quí giá. Nhân kỷ niệm 13 năm ngày mất của ông (1910-1992), chúng ta hãy cùng đến với những tác phẩm của nhà thơ “Mùa cổ điển”, ngay trong ngôi nhà của ông ở 12 Bến Chợ - Thành phố Nha Trang.

Nhà thơ Quách Tấn: Mấy chục năm qua giấc mộng dài 20523410

Nhà thơ Quách Tấn: Mấy chục năm qua giấc mộng dài 20523410

Bìa cuốn hồi ký Quách Tấn

Một buổi sáng lất phất mưa, trong ngôi nhà nhỏ nơi phố chợ đông đúc, ít ai biết được đây đã từng là nơi gặp gỡ tâm giao của 4 nhà thơ thời tiền chiến và nhiều văn nhân thủa ấy. Thắp nén hương thơm tưởng nhớ nhà thơ Quách Tấn, tưởng như thấy nụ cười hiền hậu của ông trước cuộc đời chìm nổi. Ẩn hiện trong sương khói thời gian, ký ức còn lại là những lời thơ, hương trầm “mùa cổ điển”. Nhà dẫu chật nhưng con cháu vẫn trân trọng dành riêng một căn phòng thờ cúng và lưu giữ những tác phẩm của ông.

Quách Tấn sinh năm 1910, ở Tây Sơn - Bình Định, nhưng hơn nửa đời người ông gắn với Nha Trang - Khánh Hòa, nơi đã đi vào tác phẩm Xứ Trầm hương quen thuộc. Sinh thời, Quách Tấn kính trọng cụ Phan Bội Châu, lại được Tản Đà dìu dắt, và có những người bạn thơ tâm huyết như Hàn Mạc Tử, Chế Lan Viên, Yến Lan, Nguyễn Đình. Vì vậy, khi ông đi xa, con cháu ông để những người xưa kề cận bên ông trong căn phòng tưởng niệm.

Vẫn còn đây hình ảnh của ông cùng cây mận trước nhà, những bứa ảnh, bức tranh và dòng thư pháp… của anh em, bạn hữu tặng ông. Ông Quách Giao - con trai thứ hai của nhà thơ Quách Tấn kể về ngôi nhà đã gắn bó với cuộc đời nhà thơ và nhiều kỷ niệm văn chương. Năm 1935 từ Đà Lạt xuống, hai năm sau ông mua ngôi nhà này. Lúc đó ông Quách Giao được 3 tuổi. Ngôi nhà đã trải qua rất nhiều kỷ niệm văn học, sử học. Thi sĩ Tản Đà đã từng đến ở. Từ năm 1938 trở về sau, đây là nơi tụ họp của 4 nhà thơ gọi là “Bàn thành tứ hữu” ở Bình định. Đó là Quách Tấn và ba người bạn Chế Lan Viên, Hàn Mặc Tử, Yến Lan. Ngoài ra, có những nhà thơ khác ở đây nhiều là Bích Khê. Những nhà thơ từ Bắc vào Nam đến đều được quách Tấn tiếp đón niềm nở.

Ông Quách Giao trầm ngâm bên “Trường Xuyên tứ bảo”- 4 kỷ vật quí của gia đình. Mỗi vật đều gợi nhớ về nỗi niềm, về tình cảm của người đã xa. Trường Xuyên là hiệu của Quách Tấn, còn 4 vật quí mà nhà thơ lưu giữ là quyển sách Tô Văn Trung và Lữ Đường Thi, khúc sừng tê giác do nhà nghiên cứu văn hoá Nguyễn Hiến Lê tặng năm 1973. Cả 3 chiếc lá mận trước sân nhà bay vào phòng giấy khi ông viết hồi ký “Bóng ngày qua” năm 1973, đến đúng đoạn về cây mận 3 nhành. Cây mận lúc đó đã bị chết do ảnh hưởng của chất khai quang của Mỹ…
Riêng quyển Tô Văn Trung và Lữ Đường Thi còn nguyên những dòng chữ của nhà thơ. Quách Tấn đặc biệt quí bộ sách Tô Văn Trung. Trải qua những năm tản cư thời đánh Pháp, di chuyển Bình Định, Nha Trang, ông vẫn mang theo mình. Vậy mà đến năm 53, vì nhà nghèo, vợ bệnh, ông đau lòng phải bán bộ sách gồm 20 quyển, chỉ chuộc lại được một quyển làm kỷ niệm.

Nhà thơ Quách Tấn: Mấy chục năm qua giấc mộng dài 20523411

Nhà thơ Quách Tấn: Mấy chục năm qua giấc mộng dài 20523411

Quách Tấn và những người bạn

Cùng với 4 kỷ vật trên, chiếc rương da cổ dùng để dựng sách đã gắn bó với Quách Tấn từ năm 1941 cũng là một vật được gia đình giữ lại đến ngày nay. Con cháu của nhà thơ giữ gìn và sắp xếp thứ tự những di cảo của ông để lại cho đời. Đó là những bản thảo viết tay, trong đó có bản thảo tập thơ Mùa cổ điển cùng bút tích của các nhà thơ Bích Khê, Chế Lan Viên, Nguyễn Đình… xuất bản năm 1941, và hàng chục tập bản thảo khác.
Ông Quách Giao - người con trai thứ hai của Quách Tấn không chỉ giữ gìn cẩn thận những tác phẩm của ông mà cả những bài báo, tập sách viết về người cha kính yêu. Cùng với gần 20 tập thơ, văn đã xuất bản từ năm 1939 đến 2003, vẫn còn 25 tập thơ và trên 40 tập văn của Quách Tấn chưa xuất bản.

Nhà thơ Quách Tấn đã đi xa chúng ta 13 năm nhưng những gì ông để lại luôn là những tác phẩm văn học có giá trị. Làm thế nào để những di cảo của ông đến được với công chúng yêu văn học- luôn là mong muốn lớn nhất của gia đình và những người yêu mến thơ văn và con người Quách Tấn.
Là người con luôn kề cận và sưu tập những tác phẩm của cha, nay đã bước vào tuổi thất thập, ông Quách Giao luôn tâm nguyện dành hết thời gian còn lại để làm thế nào in gần hết tác phẩm của cha mình. Đó là tập hồi ký Bóng ngày qua (mới chỉ in được 4/20 quyển), là các thi thoại, công trình nghiên cứu về Đào Tấn và tuồng Bình Định v.v..Trong năm 2006 sắp tới, ông sẽ in 500 bài thơ tuyển chọn qua hơn 2000 bài thơ của Quách Tấn. Đó là những tư liệu quí để chúng ta có thể hiểu thêm về một thời văn chương tiền chiến, về dịch thuật, địa chí và cuộc đời thơ văn của nhà thơ từng được gọi là “sứ giả của đời Đường, đời Tống” (chữ của nhà phê bình Hoài Thanh).
Mưa dứt, nắng đã lên. Bên ngoài xôn xao hàng quán. Chợ Đầm - Thành phố Nha Trang đang buổi trưa. Bến Đình và mặt nước đầm xưa, trước nhà ông không còn nữa nhưng mỗi tập thơ, mỗi trang bản thảo đều gợi nhớ về một nhà thơ trang nghiêm và cẩn trọng, tinh tế trong từng chữ, từng lời. Rùa vàng thủa nào trong bộ tứ linh “Long, Lân, Qui , Phụng”- hình ảnh của Hàn Mặc Tử, Yến Lan, Quách Tấn và Chế Lan Viên như vẫn còn mãi với dòng thơ Việt. “Duyên trần đã tỉnh chiêm bao, còn nghe bước sóng ra vào bến xưa.” Nhớ tới ông, nhớ tới Mùa cổ điển, Xứ Trầm hương, Nước non Bình định, Bóng ngày qua và tấm lòng của một nhà thơ với non nước ân tình.

Liên Minh

» "Năm năm vàng son 1955-60" của Việt Nam Cộng Hòa
» Thơ Tú_Yên - Mùa Xuân
» Những Đoá Từ Tâm
» Quẻ Bói Tếu Đầu Năm - Tuổi Hợp , Tuổi Khắc Cho Hôn Nhân
» Sài Gòn của tôi, 50 năm trước