Thơ sáng tác thời Lý

Tổng số bài gửi : 19896 Registration date : 23/11/2007

Thơ Việt Nam sáng tác thời Lý

Trí Thiện thiền sư (Lê Thước)

Đạm nhiên

Đạm nhiên tự thủ,
Duy đúc thuỵ vụ.
Hoặc vân thiện ngôn
Quyền quyền nhất cú.
Tâm vô bỉ ngã
Ký tuyệt hôn mai.
Nhật dạ trắc giáng,
Vô hình khả trú.
...

Lặng lẽ hồn nhiên (Người dịch: Đồ Nam Tử)

Lấy đức làm trọng,
Thanh đạm giữ mình.
Một lời nói phải,
Ghi nhớ đinh ninh.
Lòng không bỉ, ngã,
Sáng sủa quanh minh.
Đêm ngày cảm cách,
Chẳng thấy tâm hình.

Thị thái uý Tô Hiến Thành, thái bảo Ngô Hoà Nghĩa - 示太尉蘇憲誠，太保吳和義

Ký hoài xuất tố dưỡng hung trung,
Văn thuyết vi ngôn, ý doẫn lòng.
Tham dục truất trừ thiên lý ngoại,
Hy di chi lý nhật bao dung.

Bảo thái uý Tô Hiến Thành và thái bảo Ngô Hoà Nghĩa (Người dịch: Ngô Tất Tố)

Như muốn lìa xa cõi bụi hồng,
Vẳng nghe lời diệu, hãy vui lòng.
Đuổi ngoài nghìn dặm niềm tham muốn,
Để lẽ huyền vi chứa ở trong.

Trí Thiện thiền sư (?-?) tên thật là Lê Thước 黎鵲 người châu Phong, năm sinh và năm mất đều không rõ. Cả nhà đều làm quan to dưới triều Lý: ông nội là Thuận Tông, giữ chức Trung thư và được kết duyên cùng công chúa Kim Thành; bố là Văn Đạc, làm tới chức Minh tự; anh là Lê Kiếm giữ chức Tam nguyên đô tuần kiểm. Bản thân cũng giữ chức Cung hậu thư gia.

Ông có theo học sư Giới Không và sau đó cắt tóc đi tu ở núi Từ Sơn trong 6 năm, trở thành người đứng đầu thế hệ thứ mười sáu, dòng thiền Nam Phương. Các vua Lý Anh Tông (1138-1175) và Lý Cao Tông (1176-1210) nhiều lần vời ra làm quan nhưng từ chối. Ông còn được nhiều vị quan tay mắt trong triều vì nể. Thái uý Tô Hiến Thành và Thái bảo Ngô Hòa Nghĩa từng xem mình là học trò của ông.

Tác phẩm hiện còn hai bài thơ.

Tổng số bài gửi : 19896 Registration date : 23/11/2007

Nguyện Học thiền sư - 愿學禪師

Đạo vô ảnh tượng

Đạo vô ảnh tượng,
Xúc mục phi dao.
Tự phản suy cầu,
Mạc cầu tha đắc.
Túng nhiêu cầu đắc,
Đắc tức bất chân.
Thiết sử đắc chân,
Chân thị hà vật?

Đạo không hình bóng (Người dịch: Hoàng Lê)

Đạo không hình bóng,
Trước mắt, đâu xa.
Tìm tự lòng ta,
Chớ tìm chốn khác.
Dẫu mà tìm được,
Chẳng phải là "chân",
Dù có được "chân",
"Chân" là gì vậy?

Liễu ngộ thân tâm

Liễu ngộ thân tâm khai tuệ nhãn,
Biến hoá linh thông hiện thực tướng.
Hành, trụ, toạ, ngoạ độc trác nhiên,
Ứng hiện hoá thân bất khả lượng.
Tuy nhiên sung tắc biến hư không,
Hoan lai bất kiến như hữu tướng.
Thế gian vô vật khả tỷ huống,
Trường hiện linh quang minh lãng lãng.
...

Hiểu rõ thân tâm (Người dịch: Đỗ Văn Hỷ)

Hiểu được thân tâm bừng mắt tuệ,
Muôn vàn biến hoá rất linh thông.
Hết mọi hành vi đều đột ngột,
Hoá thân ứng hiện tính sao cùng.
Tuy rằng đầy khắp hư không giới,
Xem ra hình tướn có như không.
Khôn đem mọi vật mà so sánh,
Một ánh linh quang vằng vặc trong.

Nguyện Học thiền sư 愿學禪師 (?-1174) họ Nguyễn 阮, đứng trong thế hệ thứ mười, dòng thiền Quan Bích, không rõ năm sinh và tên thực là gì. Quê quán ở đất Phù Cầm, tu tại chùa Quảng Báo, hương Chân Hộ, thuồc đất Như Nguyệt. Lúc ít tuổi, theo học sư Viên Trí. Khi đắc bèn đạo về ẩn ở núi Vệ Linh. Nhờ có tài trị bệnh và cầu mưa ông được vua Lý Anh Tông (1138-1175) trọng dụng, cho tự do ra vào trong cung cấm. Khi tuổi già, lại xin về trụ trì ở chùa cũ. Ông mất ngày 11 tháng Sáu năm Giáp Ngọ, niên hiệu Thiên Cảm Chí Bảo thứ tám (tức ngày 11 tháng Bảy năm 1174). Tác phẩm hiện còn 2 bài kệ.

Tổng số bài gửi : 19896 Registration date : 23/11/2007

Huệ Sinh thiền sư - 惠生禪師

Đáp Lý Thái Tông tâm nguyện chi vấn kỳ 1

Pháp bản như vô pháp,
Phi hữu diệc phi không.
Nhược nhân tri thử pháp,
Chúng sinh dữ Phật đồng.

Trả lời Lý Thái Tông hỏi về tâm nguyện kỳ 1 (Người dịch: Nam Trân)

Pháp tướng vốn như không có pháp,
Mơ màng như có lại như không.
Pháp này ví có người am hiểu,
Thế tục, Như lai một chữ đồng.

Đáp Lý Thái Tông tâm nguyện chi vấn kỳ 2

Tịch tịch Lăng Già nguyệt,
Không không độ hải chu
Tri không, không giác hữu,
Tam muội nhậm thông chu.

Lặng như vầng nguyệt núi Lăng Già,Trả lời Lý Thái Tông hỏi về tâm nguyện kỳ 2 (Người dịch: Nam Trân)

Hư tựa con thuyền vượt sóng ra.
Biết cả lẽ "không" và lẽ "có",
Biết cả lẽ "không" và lẽ "có",
Lại dùng "tam muội" hiểu sâu xa.

Thuỷ hoả kỳ 1

Thuỷ hoả nhật tương tham,
Do lai vị khả đàm.
Báo quân vô xứ sở,
Tam tam hưu tam tam.

Nước và lửa kỳ 1 (Người dịch: Băng Thanh)

Thuỷ hoả ngày ngày tham hợp lại
Do lai, khó nói cội nguồn đâu.
Chớ lo mải miết tìm nơi chốn,
Một mối chân như, rất nhiệm màu.

Thuỷ hoả kỳ 2

Tự cổ lai tham học,
Nhân nhân chỉ vị Nam.
Nhược nhân vấn tân sự,
Tân sự nguyệt sơ tam.

Nước và lửa kỳ 2 (Người dịch: Băng Thanh)

Từ cổ tới nay người học đạo,
Chỉ vì một hướng, khác gì nhau.
Ví bằng vệc mới, tìm ta hỏi,
Việc mới, mồng ba, trăng buổi đầu.

Huệ Sinh thiền sư 惠生禪師 (?-1063) tên thật là Lâm Khu 林摳, người làng Đông Phù Liệt, huyện Long Đàm, xuất thân gia đình quan lại, bắt đầu đi tu từ năm 19 tuổi, đạt được danh hiệu Tăng thống, đứng đầu thế hệ thứ mười ba, dòng thiền Nam phương. Ông từng trụ trì ở nhiều nơi. Khi đang sống trên ngọn núi Bồ Đề, thuộc dãy Trà Sơn; ông được vua Lý Thái Tông cho mời về triều để hỏi han về Phật học. Vua còn phong ông làm Đô tăng lục. Đời Lý Thánh Tông (1054-1072) ông được phong đến chức Tả nhai đô tăng thống, ngang với tước hầu.

Ông mất ngày 9 tháng Chín năm Quý Mão, niên hiệu Chương Thánh Gia Khánh thứ năm (tức ngày 3 tháng Mười năm 1063).

Tác phẩm:
- Văn bia ở các chùa Tiên Du, Thiên Phúc, Thiên Thanh, Khai Quốc, Vũ Ninh, Diệu Nghiêm và Báo Đức.
- Pháp sự trai nghi.
- Chư đạo tràng khánh tán văn.

Những tác phẩm trên đây hiện chưa tìm thấy. Chỉ còn lại hai bài thơ (4 khúc).

Tổng số bài gửi : 19896 Registration date : 23/11/2007

Trí Bảo thiền sư - 智寶禪師

Đáp nhân "tri túc" chi vấn

Nhất nhật thăng đường, tri tố như đổ. Hữu vấn:
- Như hà thị tri túc?

Sư vân:
- Phù xuất gia tại gia, chỉ ư tri túc, Nhược năng tri túc, ngoại bất xâm nhân, nội vô tổn ngã. Thảo diệp vi tế, bỉ sở bất dữ, ngã bất đương thủ. Huống tha vật thuộc tha, khởi tha vật tưởng, chung bất ư thử nhi sinh đạo tâm. Nãi chi tha thê thiếp, khởi tha thê thiếp tưởng, diệc bất ư thử nhi sinh dâm tâm. Chư nhân thính ngô kệ ngôn:
Bồ tát tư tài tri chỉ túc,
Ư tha từ thứ bất xâm dục.
Thảo diệp bất dữ ngã bất thủ,
...

Đáp lời người hỏi về "tri túc" (Người dịch: Hoàng Lê, Đỗ Văn Hỷ)

Một hôm lên giảng đường, tăng và tục đông như nêm. Có người hỏi:
- Thế nào là "tri túc"?

Sư trả lời:
- Xét lẽ thì người xuất gia cũng như kẻ tại gia [đều phải] dừng lại ở chỗ "tri túc". Nếu đã biết thế nào là "tri túc" thì bên ngoài không xâm phạm người mà bên trong không hại đến mình. Dù nhỏ mọn như ngọn cỏ thôi mà người không cho, thì mình cũng không nên lấy. Huống chi vật khác là thuộc người khác [sở hữu], nếu ta tơ tưởng tới nó thì rốt cuộc không từ đó mà sinh lòng trộm cắp hay sao? Cho đến vợ con của người, nếu ta tơ tưởng tới họ thì chẳng cũng từ đó mà sinh lòng tà dâm hay sao? Ai nấy hãy nghe bài kệ của ta:

Tiền tài tri túc, chớ tham,
Đừng lo tranh đoạt, gắng làm từ bi.
Không cho, ngọn cỏ lấy chi?

Tạ Đạo Huệ thiền sư

Bất nhân phong quyển phù vân tận,
Tranh kiến thanh thiên vạn lý thu?
Tương thức mãn thiên hạ,
Tri âm năng kỷ nhân?

Cảm ơn thiền sư Đạo Huệ (Người dịch: Huệ Chi)

Không nhờ gió cuốn sạch mây mù,
Sao thấy trời xanh muốn dặm thu?
Quen biết khắp gầm trời,
Tri âm nào mấy ai?

Trí Bảo thiền sư 智寶禪師 họ Nguyễn 阮, tên thật và năm sinh đều chưa rõ, người hương Ô Diên, quận Vĩnh Khang, là cậu của thái uý Tô Hiến Thành. Theo Phật từ lúc còn trẻ, tu ở chùa Thanh Tước, núi Du Hí, hương Cát lợi, huyện Thường Lạc. Mới đầu chuyên tâm tu hành khổ hạnh nhưng không nắm được giáo lý Thiền học. Về sau nhờ có người dìu dắt, mới giác ngộ, trở thành một nhà lý luận xuất sắc của đạo Thiền, "nói ngang nói dọc như lửa toé trong đá". Ông đứng vào thế hệ thứ mười, dòng thiền Quan bích. Mất năm Canh Tuất, niên hiệu Thiên Tư Gia Thuỵ thứ năm (1190).

Tác phẩm: hiện còn một vài lời đối thoại với Âu Đạo Huệ, và một đoạn thuyết giáo về hai chữ "tri túc" có kèm theo một bài kệ.

Tổng số bài gửi : 19896 Registration date : 23/11/2007

Khánh Hỷ thiền sư - 慶喜禪師

Đáp Pháp Dung sắc không phàm thánh chi vấn

Lao sinh hưu vấn sắc kiêm không
Học đạo vô qua phỏng tổ tông
Thiên ngoại mịch tâm nan địch thể
Nhân gian thực quế khởi thành tùng
Càn khôn tận thị mao đầu thượng
Nhật nguyệt bao hàm giới tử trung
Đại dụng hiện tiền quyền tại thủ
Thuỳ tri phàm thánh dữ tây đông.

Trả lời sư Pháp Dung về sắc không phàm thánh (Người dịch: Nguyễn Duy, Nguyễn Bá Chung)

Hoài công hỏi sắc với không
Chi bằng hỏi tổ hỏi tông đạo nhà
Tìm tâm đâu ở ngoài ta
Quế trồng dưới ruộng thật là phí công
Càn khôn treo ngọn sợi lông
Chứa trong hạt cải mênh mông đất trời
Lớn lao một nắm tay thôi
Đông, tây, phàm, thánh xa xôi sá gì.

Khánh Hỷ thiền sư 慶喜禪師 (1067–1142) họ Nguyễn, người làng Cổ Giao, quận Long Biên. Vốn theo học Thiền Sư Bản Tịch ở chùa Chúc Thánh (?). Khoảng những năm 1133 – 1138 được vua Lý Thần Tông (1128-1138) vời vào cung thuyết giảng đạo Thiền, được phong chức Tăng Lục, rồi trăng chức Tăng Thống.

Tổng số bài gửi : 19896 Registration date : 23/11/2007

Trí Huyền thiền sư (Kiều Trí Huyền) - 智玄禪師

Đáp Từ Đạo Hạnh chân tâm chi vấn

Ngọc lý bí thanh diễn diệu âm
Cá trung mãn mục lộ thiền tâm
Hà sa cảnh thị Bồ Đề đạo
Nghĩ hướng Bồ Đề cách vạn tầm.

Trả lời Từ Đạo Hạnh hỏi về chân tâm (Người dịch: Nguyễn Duy)

Thầm nghe tiếng ngọc cất lên
Rõ ràng trong ngọc lẽ thiền hiện ra
Toàn là cảnh Phật quanh ta
Nhọc công tìm kiếm lại xa vô cùng.

Trí Huyền thiền sư 智玄禪師 (1070-1130) họ Kiều 喬, sống cùng thời với Thiền sư Từ Đạo Hạnh. Từng mở đạo tràng ở Thái Bình, đón Thiền sư Từ Đạo Hạnh tới đàm đạo về thiền học. Tung tích bí ẩn, không được rõ lắm.

Tổng số bài gửi : 19896 Registration date : 23/11/2007

Giác Hải thiền sư - 覺海禪師

Bất giác nữ đầu bạch

Bất giác nữ đầu bạch,
Báo nhĩ tác giả thức.
Nhược vấn Phật cảnh giới,
Long môn tạo điểm ngạch.

Ai biết má đào mà bạc tóc (Người dịch: Huệ Chi, Băng Thanh)

Ai biết má đào mà bạc tóc!
Khuyên người cầu học hiểu cho sâu.
Ví như cõi Phật hoài công hỏi,
Cá vượt Long - môn bị điểm đầu.

Thị tật

Xuân lai hoa điệp thiện tri thì,
Hoa điệp ưng tu cộng ứng kỳ.
Hoa điệp bản lai giai thị huyễn,
Mạc tu hoa điệp hướng tâm trì.

Dạy khi có bệnh (Người dịch: Ngô Tất Tố)

Xuân sang hoa bướm khéo quen thì,
Bướm lượn hoa cười vẫn đúng kỳ.
Nên biết bướm hoa đều huyễn ảo,
Thây hoa mặc bướm để lòng chi.

Giác Hải thiền sư 覺海禪師 họ Nguyễn 阮, người hương Hải Thanh, cùng quê với Thiền sư Không Lộ. Năm sinh, năm mất và tên thật đều chưa rõ. Lúc trẻ làm nghề đánh cá, thường coi thuyền là nhà, lênh đênh trên sông nước, ngao du khắp đó đây. Năm 25 tuổi, bỏ nghề đánh cá đến chùa Hà Trạch, rồi kế thừa sư Không Lộ, trở thành một nhà sư trong thế hệ thứ mười dòng thiền Quan Bích.

Cũng như Từ Đạo Hạnh và Không Lộ, Giác Hải là một nhà sư để lại nhiều truyền thuyết kỳ lạ. Nhưng điều có thể biết chắc là các vua nhà Lý đều tỏ lòng kính trọng ông. Vua Lý Nhân Tông (1072-1128) rất tin phục, xem như bậc thầy. Vua từng làm thơ ca ngợi ông và mỗi khi ra chơi Hải Thanh, bao giờ cũng vào chùa thăm ông trước.

Đến đời Lý Thần Tông (1128-1137), nhiều lần vua triệu vào cung, song ông đều lấy cớ già yếu để từ chối.

Tác phẩm: còn lại 2 bài thơ.

Tổng số bài gửi : 19896 Registration date : 23/11/2007

Bảo Giám thiền sư - 寶鑑禪師

Cảm hoài kỳ 1

Đắc thành chánh giác hãn bằng tu,
Chỉ vị lao lung, trí tuệ ưu.
Nhận đắc ma ni huyền diệu lý,
Chỉ như thiên thượng hiển kim ô.

Cảm hoài kỳ 1 (Người dịch: Nguyễn Đổng Chi)

Mấy ai thành Phật ở tu hành?
Chỉ trói cùm thêm trí óc mình.
Thấu lẽ huyền vi trong ngọc sáng,
Lá vầng dương hiện giữa trời xanh.

Cảm hoài kỳ 2

Trí giả do như nguyệt tại thiên,
Quang hàm trần sát chiếu vô biên.
Nhược nhân yếu thức tu phân biệt,
Lĩnh thượng phù sơ toả mộ yên.

Cảm hoài kỳ 2 (Người dịch: (Không rõ))

Phật tựa vầng trăng ở giữa trời,
Ánh quang bụi cát chiếu nơi nơi.
Nếu ai muốn hiểu nên phân biệt,
Man mác non chiều bóng khói hơi.

Bảo Giám thiền sư 寶鑑禪師 (?-1173) tên tục là Kiều Phù 喬浮, người hương Trung Thuỵ, chưa rõ năm sinh. Lúc bé học đạo Nho, thông hiểu ngũ kinh, lại có tài vẽ khéo, viết đẹp. Tính giản dị, điềm đạm.

Đời vua Lý Anh Tông (1137-1175) làm đến chức Hậu xá nhân. Vì hâm mộ đạo Phật mà năm 30 tuổi bỏ quan, đến chùa Bảo Phúc, hương Đa Vân, quận Mỹ Lăng cắt tóc đi tu, thuộc thế hệ thứ chín, dòng thiền Quan bích. Đến khi nhà sư trụ trì chùa này mất, ông bèn lên thay. Những bài văn sám, tụng dùng trong chùa đều do tay ông viết.

Ông mất ngày 7 tháng Năm năm Quý Tỵ, niên hiệu Chính Long Bảo Ứng thứ mười một (tức ngày 18 tháng sáu năm 1173).

Tác phẩm hiện còn một bài thơ.

Tổng số bài gửi : 19896 Registration date : 23/11/2007

Đạo Hạnh thiền sư (Từ Lộ) - 道行禪師

Hữu không

Tạc hữu trần sa hữu,
Vi không nhất thiết không.
Hữu, không như thuỷ nguyệt,
Vật trước hữu không không.

Có và không (Người dịch: Huyền Quang tam tổ)

Có thì có tự mảy may
Không thì cả thế gian này cũng không
Kìa xem bóng nguyệt lòng sông
Ai hay không có, có không là gì ?

Kệ thị tịch

Thu lai bất báo nhạn lai quy,
Lãnh tiếu nhân gian tạm phát bi.
Vị báo môn nhân hưu luyến trước,
Cổ sư kỉ độ tác kim sư.

Bài kệ dặn dò trước lúc mất (Người dịch: Ngô Tất Tố)

Thu về chẳng báo nhạn theo bay,
Cười nhạt người đời uổng xót vay.
Thôi hỡi môn đồ đừng quyến luyến,
Thầy xưa mấy lượt hoá thầy nay.

Thất châu

Nhật nguyệt xuất nham đầu,
Nhân nhân tận thất châu.
Phú nhân hữu câu tử,
Bộ hành bất kỵ câu.

Mất hạt châu (Người dịch: Đỗ Văn Hỷ)

Nhật nguyệt ló non đoài,
Người người mất hạt trai.
Như nhà giàu có ngựa,
Bỏ ngựa đi chân hoài.

Vấn Kiều Trí Huyền

Cửu hỗn phàm trần vị thức câm (kim),
Bất tri hà xứ thị chân tâm.
Nguyện thuỳ chỉ đích khai phương tiện,
Liễu kiến như như đoạn khổ tầm.

Hỏi Kiều Trí Huyền (Người dịch: Huệ Chi)

Lăn lóc tìm châu giữa bụi đời,
"Chân tâm" nào đã thấy tăm hơi!
Dám mong chỉ lối, giùm phương tiện,
Nhìn rõ "như như", khổ hận vơi.

Từ Đạo Hạnh (1072-1127) tục gọi là đức thánh Láng, là một thiền sư nổi tiếng Việt Nam thời nhà Lý. Cuộc đời ông được ghi lại dưới nhiều màu sắc huyền thoại. Dân chúng lập đền thờ ông tại chùa Thiên Phúc (nay thuộc xã Sài Sơn, huyện Quốc Oai, thành phố Hà Nội), tục gọi là chùa Thầy và chùa Láng, chùa Nền ở Hà Nội. Hàng năm, lễ hội chùa Thầy được mở vào ngày 7 tháng 3 âm lịch, tương truyền là ngày ông viên tịch.

Tương truyền ông tên là Lộ, con của quan đô sát Từ Vinh và bà Tăng Thị Loan. Do Từ Vinh bị giết bởi một pháp sư có tên là Đại Điên, Từ Lộ đã đi tu luyện phép thuật và giết được Đại Điên để trả thù cho cha. Sau đó, ông đi vân du khắp nơi để học đạo và cứu nhân độ thế và cuối cùng viên tịch tại núi Sài Sơn.

Truyền thuyết lưu rằng, sau khi Từ Đạo Hạnh chết, ông đầu thai thành con của Sùng Hiền Hầu - em trai của vua Lý Nhân Tông. Vị vua này không có con nên đã nhường ngôi cho con của Sùng Hiền Hầu, người con này chính là Từ Đạo Hạnh đầu thai, trở thành vua Lý Thần Tông.

Tại Hà Nội có chùa Láng, tên chữ là Chiêu Thiền Tự được xây dựng đời vua Lý Anh Tông (con của Lý Thần Tông). Chùa thờ thiền sư Từ Đạo Hạnh và Lý Thần Tông. Bên cạnh đó có chùa Nền, tên chữ là Đản Cơ Tự dựng trên nền ngôi nhà cũ của Từ Đạo Hạnh.