THỪA TƯỚNG ỨNG HẦU PHẠM THƯ

GIẢN CHÚ đoạn 8
PHẠM THƯ SANG TẦN
By NGUYỄN PHÚ

1-NHIẾP CHÍNH : Tạm nắm quyền chính, xử lý mọi việc trong triều đình thay cho vua còn nhỏ tuổi
2-NGHỊCH THIÊN : làm trái ngược lại lẽ trời (Ý nói : Nhương hầu Ngụy Nhiễm là bề tôi nhưng lại lấn quyền, hiếp vua)
3-TAM ĐẦU : Chế độ chính trị do 3 người đứng đầu bộ máy nhà nước, có quyền hành ngang nhau.
4-HÌNH NHÂN : Hình người cắt bằng giấy, để phục vụ cho việc cúng bái diệt yêu trừ ma, đặc biệt là khi cúng cô hồn tháng bảy. Ý chỉ người không có sự sống thật sự, không có quyền hành.
5-QUYỀN RƠM : Tục ngữ “Quyền rơm, vạ đá”, quyền hành thì mỏng manh, nhẹ, yếu như cọng rơm; còn tội vạ, trách nhiệm  thì nặng như đá tảng.
6-CÁO CẦY : Cáo chồn, chó hoang. Chỉ loại người sống theo bản năng, thấy lợi là chụp giật, tranh giành, cấu xé lẫn nhau.
7-XƯƠNG KHÔ TRONG MẢ : Ý nói những con người sống mà như đã chết, khô mục, rệu rã, không có sức sống.
8-THẰNG HỀ : Kẻ chuyên mua vui cho mọi người trong cung đình thuở xưa.
9-CON RỐI : Người hoặc vật giả, cử động được là do kẻ khác giật dây.
10-NGƯỜI RƠM, BÙ NHÌN : Hình người bằng rơm, đặt ở ruộng rẫy nhằm mục đích xua đuổi chim chóc, không cho phá lúa hoặc hoa màu sắp đến kỳ thu họach.
11-THUẬT SỐ : Thuật bói toán.
12-THẦN NHÃN : Mắt thần. Theo truyền thuyết, trên thiên đình có 2 vị thần, là “Thiên Lý Nhãn”, và “Thuận Phong Nhĩ”. Một người có mắt thần có thể nhìn thấy việc xảy ra cách xa ngàn dặm. Một người có tai thần, có thể đón luồng gió mà  nghe được chuyện cách xa ngàn dặm.
13-ĐẠO BINH GIA : Phép cầm quân, thuật dùng binh.
14-QUÁN TRIỆT : Hiểu rõ đến tận cội rễ, ngọn nguồn.
15-ĐỊA LÝ : Hiểu thấu hình thế đất đai, chỗ nào có thể dàn trận, chỗ nào có thể phục binh, đâu là địa lợi, đâu là tử địa, hiểm địa, để phục vụ cho việc dùng binh.
16-THIÊN THỜI : Xem thiên tượng (gió, mây, trăng, sao) mà biết trước được thời tiết
17-NHÂN TÂM : Hiểu được lòng dân theo ai, chống ai. Hiểu được ý dân muốn gì, cần gì ...
18-LƯỢC THAO : Tài năng, mưu trí trong hành quân, đánh trận
19-CƠ SỐ : Các thuật toán, áp dụng vào việc tổ chức quân đội, sao cho các cánh quân phối hợp chính xác được với nhau.
20-LỤC NHÂM : Thuật bói toán dựa trên “Dịch lý” của vua Phục Hy (bói Tiên Thiên) và Chu Văn Vương (bói Hậu Thiên) để lại, có thể đoán biết được cả quá khứ, lẫn vị lai.
21-NỘI TÌNH LỤC QUỐC : Những chuyện thầm kín, bí mật, thâm cung bí sử của các nước.
22-GIẢI PHÂN : Giải thích và phân tích một vấn đề nào đó, giúp cho người khác có thể dễ dàng hiểu được.
23-HỔ HUYỆT : Hang cọp, cũng như “Long đàm” (đầm rồng), là những từ để chỉ các nơi nguy hiểm, dễ đến nhưng khó về, sa vào những nơi ấy khó lòng mà toàn mạng.
24-TIỀN HÔ HẬU ỦNG NGỜI NGỜI DUNG QUANG : Kẻ trước hét dọn đường, người sau la ủng hộ. Sắc mặt ,vũ khí, quần áo của quân sĩ đều sáng ngời.
25-KHÁCH TƯỚNG : Tướng vốn xuất thân từ nước khác, không phải là người bản xứ
26-LONG NHAN : Mặt rồng, tức là “Vua”.
27-TIỂU TÂM NHIỄU SỰ : Kẻ có lòng nhỏ nhen, hay gây ra lắm việc rắc rối, gây khó dễ cho người khác.
28-LOAN XA : Xe trang trí hình chim loan, chim phượng.
29-BIỆN SĨ : Kẻ giỏi tài miệng lưỡi, giỏi tranh luận.
30-MỒM LOA MÉP GIẢI : Như “Mồm năm miệng mười”, nghĩa là nói nhiều, nói lắm, hay đặt bày ra nhiều chuyện.
31-KẾ XẢO : Mưu kế tinh xảo, khéo léo lừa người mắc vào bẫy.
32-CUỒNG ĐỒ : Kẻ vừa ngu ngốc vừa cuồng ngông, làm bậy, nói bừa không cần biết gì đến lẽ phải.
33-NGOẠI CHỦNG : Kẻ thuộc về chủng tộc khác, không phải là người bản xứ.
34-BÁI SƯ : Vái lạy ai đó, để nhận người ấy làm thầy.
35-THIÊN CỔ LƯU DANH : Để lại tiếng tốt đến muôn đời.
36-TUNG HOÀNH : (Vẫy vùng) Ngang dọc
37-TÀI BỒI : Vun đắp cho ai nên người.
38-NGƯỜI TRI ÂM : Xuất xứ từ điển tích “Bá Nha, Tử Kỳ”. Bá Nha giỏi nghề gảy đàn, Chung Tử Kỳ lại có tài nghe tiếng đàn mà hiểu được tâm sự của Bá Nha.
-“Tri âm” nghĩa là “nghe tiếng đàn hiểu được tâm sự”.
Nghĩa rộng : Người tri âm là người bạn tốt có khả năng hiểu rõ nỗi lòng thầm kín của mình, và cũng sẵn sàng chia sẻ buồn vui với mình.
-“Tri kỷ” (từ tương tự) nghĩa là “hiểu mình”.
39-TRÚC TIÊU : Sáo trúc.
40-HỒ CẦM : Đàn tỳ bà.
41-CÔ THÔN : Xóm làng nhỏ bé, cô quạnh, vắng vẻ.
42-SỰ NGHIỆP TÁC THÀNH : Hoàn thành được sự nghiệp.
43-VINH THÊ ẤM TỬ : Làm vẻ vang cho vợ, giúp cho con được “tập ấm” (nối chức của cha khi cha chết).
44-KHUẤT VỜI : Khuất dạng ở mãi tận nơi xa vời vợi.
45-DÂU BỂ, BỂ DÂU : Cũng như “Tang thương” là các từ tắt  do câu “Thương hải biến vi tang điền” (Biển xanh hóa thành ruộng dâu) mà ra. Các từ này đều có ý nói “việc đời thay đổi”, mới vừa là biển cả, thoắt đã thành ruộng dâu.

BÌNH CHÚ đoạn 8
PHẠM THƯ SANG TẦN
NGUYỄN HỒNG BẢY

1-CẢNH TRIỀU ĐÌNH MỤC NÁT:

Chỉ bằng một đoạn 24 câu thơ ngắn ngủi (từ câu 727 đến câu 750), HSN đã vạch ra một khung cảnh triều đình nước Tần mục nát: Trên chóp đỉnh, vua chỉ là bù nhìn, hư vị, dẫu có chí lớn, cũng không thể làm gì, chỉ biết “Ôm cằm, bó gối, cúi đầu, khoanh tay”. Tam đầu chế Thái Hậu, Nhương Hầu, Hoa Dương chuyên chính, lộng hành. Dưới thì “Chuột bầy đục khoét của kho”. Ở giữa là một đám quan viên như thế này:

Triều đường rặt những cáo cầy
Xương khô trong mả múa may cung đình
Thằng hề, con rối hiển vinh
Người rơm áo mão, bù nhìn cân đai
Đui mù ra dáng hiền tài
Giả câm giả điếc lộc trời đầy no

Sáu câu thơ! Lật mặt sáu điển hình quan chức bất tài, vô dụng:

-Xương khô trong mả: Những kẻ kg có tài cán gì, kg có cả sức sống
-Thằng hề: Những kẻ chỉ chuyên mua vui, gặp thời nhảy ra làm quan lớn
-Con rối: Những kẻ kg thể chủ động làm được việc gì, phải chờ người khác giật dây sai khiến
-Người rơm, bù nhìn: Những kẻ chỉ có cái vẻ ngoài đầy đe dọa, thực chất rỗng tuếch
-Đui mù: Những kẻ thiển cận, kg nhìn xa, kg trông rộng, có mắt như mù
-Giả câm giả điếc: Những kẻ biết phải làm gì, phải nói gì, nhưng lại an phận im lặng chỉ cốt yên thân mình, để vinh hưởng lộc trời, mặc kệ thiên hạ.

Dễ dàng nhận ra trong 6 điển hình ấy, thành phần tích cực nhất chính là cái thành phần “Giả câm giả điếc”. Nhưng nếu thành phần tích cực nhất mà chỉ biết an phận, lo cho riêng mình như thế, thì còn mong gì vận nước đổi thay được nữa

Và điểm lý thú nhất, những cái điển hình mục nát, thối ruỗng ấy, không chỉ đúng ở nước Tần, ở thời hậu kỳ Chiến Quốc ấy, mà có thể nói, chúng đúng cho mọi thời và ở mọi nơi vậy! Ở đâu, có 6 loại hình nhân ấy lộ diện và khuynh đảo, thì thế nước phải suy vong. Ngược lại, mỗi khi thế nước suy vong, thì 6 loại hình nhân ấy lại có cơ hội để làm trùm thiên hạ. Nhìn vào đó có thể suy ra vận mệnh của một quốc gia vậy.

2-PHẠM THƯ & TRƯƠNG QUỲNH HOA:

-Trong Sử Ký Tư Mã Thiên và Đông Chu Liệt Quốc Diễn Nghĩa, khi Phạm Thư lâm nạn, ông đã có vợ rồi. Cả hai sách này đều chép rõ: Sau khi bị Ngụy Tề hành tội nhục hình, ông nhờ người đưa về nhà cho vợ con chăm sóc. Và kg hề đề cập đến người vợ ấy tên là gì

-Trong phim Đông Chu Liệt Quốc, cuối thế kỷ 20, người vợ của Phạm Thư được hư cấu thành một phụ nữ tên là VÂN NƯƠNG

-Trong TTƯHPT, HSN đã hư cấu hoàn toàn ra một nhân vật TRƯƠNG QUỲNH HOA, đặt để làm em họ Trịnh An Bình, con gái y sư Trương lão, người thầy thuốc đã chữa trị cho Phạm Thư sau cơn đại nạn. Và từ đó hình thành ra cuộc tình, cuộc hôn nhân giữa Trương Quỳnh Hoa với Phạm Thư ở Mai Lâm (Rừng mai này cũng là hư cấu nốt).

Tình cảm của họ hiện diện xuyên suốt và trường kỳ, từ khi mới gặp, mới cưới, đến khi phải xa cách nhau, nhớ thương nhau… Chính nhờ cái tình yêu đôi lứa và sự nhớ nhung thắt lòng này giữa họ, mà mạch thơ (thường là ở cuối các phân đoạn) êm dịu hẳn lại, đậm chất tình người, thiết tha sâu lắng, đẩy lùi cái tính chất tranh đua quyết liệt nơi chính trường xuống hàng thứ yếu. Đây là một thí dụ:

Ở Tần vẫn nhớ Mai Lâm (831)
Trúc tiêu réo rắt, hồ cầm nỉ non
Bao giờ về được cô thôn,
Thăm mồ cha mẹ, cho tròn thân danh
Bao giờ sự nghiệp tác thành,
Vinh thê ấm tử, sử xanh chói ngời
Bao giờ đôi bóng chung đôi,
Lau khô nước mắt cho người chờ mong
Trăng khuya lơ lửng đầu song
Quỳnh Hoa chắc hẳn nhớ nhung bên trời
Nửa vầng trăng sáng chơi vơi (841)
Nửa vầng kia đã khuất vời ngàn dâu
Trời làm dâu bể, bể dâu
Cạn dòng nước mắt, âu sầu trông trăng
Hồn nương mây ấm mấy tầng
Giãi lòng ra với chị Hằng không nguôi
Trời  cao có xuống làm người,
May ra biết xót thương đời biệt ly !

Những điệp ngữ BAO GIỜ diễn đạt xuất sắc nỗi KHÁT KHAO THIẾT THA! Và hai câu kết đoạn “Trời cao có xuống làm người. May ra biết xót thương đời biệt ly” sẽ khiến không ít người đọc (có cùng hoàn cảnh) phải rưng rưng giọt lệ vậy.

H7C

Mời nghe bài hát có 2 câu thơ :

TRỜI CAO CÓ XUỐNG LÀM NGƯỜI.
MAY RA BIẾT XÓT THƯƠNG ĐỜI BIỆT LY!



CHIM SÁO MỒ CÔI

Nhạc HÀN SĨ NGUYÊN
Ca sĩ MAI THIÊN VÂN

GIẢN CHÚ đoạn 9
TẦN CHIÊU TƯƠNG VƯƠNG
By NGUYỄN PHÚ

1-YẾU ĐỊA : Vùng đất quan trọng về mặt chiến lược
2-TÂY KỲ : Vùng đất phía Tây và Tây Bắc Trung quốc, bao gồm các xứ Lũng Tây, Cam Túc, Tứ Xuyên, Hán Trung, Ba Quận.
Vùng đất Tây Kỳ này núi sông vô cùng hiểm trở, nhưng đất đai lại phì nhiêu, dân cư đông đúc mà dũng mãnh. Phía Nam thông với Kinh Châu, Tương Dương, phía Bắc là rợ Khuyển Nhung,Hung Nô, sườn phía Đông của giải đất này được che chở bởi núi non trùng điệp, thông với Trung Nguyên (Tam Tấn : Triệu,Hàn, Ngụy) bằng cửa ải Hàm Cốc, vùng đất Hồ Quan, nhìn ra Tam Xuyên, Đồng Quan, Lạc Dương.
Trong lịch sử phân tranh của Trung quốc, có thể nói lực lượng nào khống chế được giải đất Tây Kỳ này đều dễ dàng thành công trong việc thống nhất thiên hạ. Chu Vũ vương(Cơ Phát), Tần Thủy hoàng (Doanh Chính), Hán Cao tổ (Lưu Bang) đều khởi từ Tây Kỳ mà dựng nên nghiệp Đế.
Trong thời Tam Quốc (sau Đông Hán), Hán Chiêu Liệt hoàng đế (Lưu Bị) tuy thế lực rất non yếu, nhưng nhờ khống chế được Ba Thục và một phần đất Lũng, cũng đủ để “chia ba thiên hạ” cùng Ngô, Ngụy.
3-TẦN DOANH : Nước Tần vốn được vua Tây Chu phong cho nhà họ Doanh, họ ấy vì thế cũng được gọi là họ Tần Doanh
4-TÂY NHUNG : tức người Khương,Tây Khương, ở giáp giới với Lũng Tây, một tộc người thiểu số thường bị gọi một cách khinh miệt là rợ Khuyển Nhung. Dân ít, nhưng vô cùng dũng mãnh, can đảm. Thường xuyên uy hiếp nhà Tây Chu, sau bị Tần thôn tính dần dần.
5-TẦN MỤC CÔNG : tên là Nhâm Hiếu, vua thứ 13 của nước Tần, trị vì 39 năm (659-621tr.CN) là một trong Xuân thu Ngũ bá.
6-NGŨ CỔ ĐẠI PHU : tức Bá Lý Hề (xem chú thích ở đoạn 5)
7-TẦN HIẾU CÔNG : tên là Cừ Lương, vua thứ 30 của nước Tần trị vì 24 năm (361-338 tr.CN), cũng là vị vua Tần cuối cùng xưng tước “Công”.
8-VỆ ƯỞNG : tên là Công Tôn Ưởng, người nước Vệ (nên được gọi là Vệ Ưởng), sau giúp Tần có công lớn được phong tước ở đất Thương (nên cũng còn được gọi là Thương quân, Thương Ưởng). Vệ Ưởng vốn là một trong số các nhân tài kiệt xuất thời Chiến quốc, làm Thừa tướng nước Tần đời Tần Hiếu công, thực hiện đường lối chính trị của Pháp gia, thi hành Bá đạo (đạo làm bá chủ) giúp Tần trở thành một cường quốc. Cuối đời, bị hành hình “Xa liệt” (Năm chiếc xe phanh thây).
9-PHÁP GIA : Một trường phái triết học, chính trị học thời Xuân thu, do Hàn Phi tử xướng xuất, chủ trương thiết lập cách cai trị chuyên chế ở trong nước, dựa trên những hình phạt nghiêm khắc của luật pháp, để mau chóng làm cho dân giàu nước mạnh, tiến tới đánh đổ các chư hầu (vốn là các chế độ quân chủ phong kiến mà đất đai và quyền lực bị xé vụn bởi các lãnh chúa địa phương), Mục đích của phái Pháp gia là thiết lập một nền quân chủ chuyên chế tập quyền, trong đó quyền lực tập trung về một nhà nước trung ương, thành lập ra tỉnh, thành, quận, huyện; xóa bỏ hoàn toàn các chư hầu.
Biện pháp thực hiện của Pháp gia là “Bá đạo” (đạo làm bá chủ : dựa trên sức mạnh, chuyên chế, hình phạt, đánh đổ hẳn cái cũ sai sót, thay bằng cái mới tích cực hơn), đối lập với “Vương đạo”của Nho gia (đạo làm vua : dựa trên nhân nghĩa, thuyết phục, giáo dục, kiên trì sửa sai, chỉnh lý cái xã hội cũ chưa tốt thành cái tốt hơn)
Các đại diện xuất sắc của phái Pháp gia gồm có Vệ Ưởng, Lý Tư ... Cả hai đều là Thừa tướng nước Tần, góp công lớn khiến Tần trở nên cường thịnh. Chính Lý Tư sau này đã giúp Tần Thủy hoàng thống nhất Trung quốc, lập nên Đế chế Tần.
10-HẰNG HÀ : (hằng hà sa số) nhiều, rất nhiều (nhiều như số cát ở sông Hằng).
11-GIÁP BINH : quân mặc áo giáp
-CHIẾN XA : Xe trận, bằng gỗ được bọc sắt, do trâu hoặc ngựa kéo. Thường chở theo quân cung thủ hoặc quân xung kích tinh nhuệ. Chiến xa là một lực lượng vừa mạnh vừa cơ động, rất quan trọng trong chiến tranh thời cổ đại.
12-TẦN HUỆ VĂN VƯƠNG : tên là Tứ, con Tần Hiếu công. Đây là vị vua thứ 31 nhà Tần, người đầu tiên xưng “Vương”, vua này võ công thao lược đều hơn người, luôn năm gây hấn đánh phá lục quốc. Hai anh em Tần Vũ vương và Tần Chiêu Tương vương đều là con của vua này.
13-BA QUẬN : ở phía Nam đất Thục. Thục trung là tên gọi chung chỉ Thục quận và Hán Trung gộp lại, thuộc tỉnh Tứ Xuyên. Đất Ba Thục này vô cùng hiểm trở.
14-TẦN VŨ VƯƠNG : Tên là Đãng, con trai Tần Huệ Văn vương, anh ruột Tần Chiêu Tương vương. Vũ vương là một vị vua trẻ, dũng cảm, nhưng hiếu thắng, do “cử đỉnh” tranh hơn thua với bọn thuộc hạ là Nhâm Bỉ, Ô Hoạch, bị tuột tay, đỉnh nặng ngàn cân rơi xuống đè dập nát đôi chân. Em là Chiêu Tương vương lên nối ngôi lúc mới 5 tuổi
15-CỬU ĐỈNH : 9 cái đỉnh đồng (lư đồng) lớn, do nhà Chu sai đúc bằng đồng đen. Cửu đỉnh tượng trưng cho chín châu lớn trong cả nước, nhà Chu sở hữu cửu đỉnh là nắm giữ biểu tượng cai trị cả thiên hạ gồm 9 châu thời ấy.
16-LẠC THÀNH : thành Lạc Dương, kinh đô của nhà Đông Chu.
17-TẦN CHIÊU TƯƠNG VƯƠNG : gọi tắt là Tần Chiêu vương, tên Tắc, em ruột Tần Vũ vương. Lên làm vua lúc 5 tuổi, trải qua 36 năm chỉ là hư vị. Sau khi bãi chức Nhương hầu, trọng dụng Phạm Thư, mới lấy lại được thực quyền. Đời vua này để lại nhiều công nghiệp lớn lao, các chiến công cũng vô cùng hiển hách, tạo tiền đề thuận lợi cho Tần Thủy hoàng (cháu gọi Chiêu Tương vương là ông cố) gồm thâu lục quốc sau này.
18-TUYÊN THÁI HẬU : Vợ vua Huệ Văn vương, mẹ của Vũ vương và Chiêu Tương vương, nhiếp chính suốt 36 năm trường. Quyền bính trong thời kỳ này được Tuyên thái hậu phân bổ cho 4 người là : Nhương hầu, Hoa Dương quân (2 người em), Kinh Dương quân, Cao Lăng quân (2 người con khác của thái hậu, em Chiêu Tương vương).
19-HOA DƯƠNG QUÂN : tên là Thiên Nhung, em cùng cha với  Tuyên thái hậu
20-NHƯƠNG HẦU NGỤY NHIỄM : Em cùng mẹ với Tuyên thái hậu, làm thừa tướng nước Tần suốt thời gian Chiêu Tương vương còn nhỏ. Sau bị Phạm Thư lấy mất quyền chức.
21-KIẾN GIÁ : Gặp vua.
22-TÂN KHÁCH : Chức quan dành cho người nước khác đến giúp  việc cho Tần.
23-LƯU DUNG : Cho phép ở lại nước Tần, chờ cơ hội lập công giúp nước.
24-ĐƯỜNG MÂY : đường công danh.
25-VÔ PHƯƠNG : hết cách, chẳng còn cách nào khác.
26-HOÃN BINH : Kéo dài thời gian, chờ cơ hội tốt hơn
27-VÔ VỌNG : Hết hy vọng, không có triển vọng gì.

LƯỢC BÌNH đoạn 9
TẦN CHIÊU TƯƠNG VƯƠNG