THỪA TƯỚNG ỨNG HẦU PHẠM THƯ

GIẢN CHÚ Đoạn 2
by Nguyễn Phú

TU CỔ ĐI SỨ NƯỚC TỀ

1-Khai chầu: Mở một cuộc hội họp (định kỳ) giữa vua và các quan ở ngay tại cung đình.(Khai chầu = khai trào = khai triều)
2-Bá quan : Trăm quan, các quan
3-Chúa tôi : Vua và các bề tôi
4-Quốc sự luận bàn : Thảo luận, bàn bạc về các sự kiện quan trọng trong nước
5-Yêu sách : Đòi hỏi những điều quá đáng, khó thực hiện, khó đáp ứng.
6-Quốc thành :
-Kinh thành, thủ đô của một nước
-Các thành trì trong nước
7-Lũ sói lang : bọn người độc ác như chó sói, chỉ chực phanh thây xẻ thịt người khác
8-Cự tuyệt : Từ chối dứt khoát, từ chối thẳng thừng.
9-Lân quốc : Nước láng giềng (Như : Lân bang)
10-Hỗ tương : lẫn nhau; giúp đỡ cho nhau
11-Sách lược hợp nhất, song phương đồng hành : Hai nước có chung một chính sách (đối ngoại), thống nhất cùng nhau hành động , cùng đi chung đường với nhau.
12-Thuyết minh : giải thích, trình bày cho rõ ràng một vấn đề nào đó
13-Rắp (đường Đông du) : chuẩn bị sẵn trong đầu (mọi cách thức, mọi đường lối sẽ thực hiện khi sang Tề đi sứ)
14-Hành trang : hành lý, vật dụng mang theo khi đi đường
15-Cân phân : Tính toán tỉ mỉ, chi tiết, rõ ràng, kỹ lưỡng
16-Đăng trình : Lên đường, bắt đầu một chuyến đi
17-Mấy thu đông : Mấy năm
18-Điêu luyện : Cực khéo, cực giỏi
19-Mã phu : Người chăn dắt ngựa
20-Viễn phương : Phương xa
21-Mãnh tướng : Tướng mạnh
22-Điệp văn : văn thư, văn kiện chính thức của nước này gửi cho nước kia, nhằm thông báo một sự kiện quan trọng, hoặc giới thiệu một người nào đó đảm nhận một nhiệm vụ chính thức được phân công. Từ hiện đại gọi là “thông điệp”, “quốc thư”, “uỷ nhiệm thư”.
23-Dịch trung : Nghĩa giống như “quán dịch, dịch quán, dịch đình, dịch đường”. Nơi dành riêng cho các đoàn khách nước ngoài nghỉ ngơi khi đi sứ . Từ hiện đại là “Nhà khách ngoại giao đoàn”, “Lễ tân phủ”.
24-Quáng quàng : Cuống cuồng lên vì tối mắt tối mũi, không còn phân biệt được đông tây nam bắc gì nữa.
25-Nổi trận lôi đình : nổi giận đùng đùng.
Ngày xưa ở chốn công đường, khi các quan phụ mẫu nổi cơn tức giận, thường quát tháo ầm ầm như sấm như sét, khiến dân đen thất kinh hồn vía, vì thế mới gọi là “nổi trận lôi đình”. Công đường, nơi xử án, cũng được gọi là “sân lôi đình” vì lẽ ấy.
26-Thử xem trí giả hiền ngu : Thử xem xem những người mưu trí, giỏi hay là dở.
-Hiền : giỏi, có tài có đức
-Ngu : kém cỏi, vụng dại, ít tài thiếu đức
-Trí giả : Người có mưu trí, người có học thức
27-Danh kỳ : Những người đánh cờ giỏi, nổi tiếng.
28-Tốc chiến : đánh nhanh, đánh ào ạt, mục đích muốn thắng nhanh.
29-Kiên thủ : Kiên trì, kiên cường phòng thủ. Thủ ráo riết, chắc chắn, kín kẽ, không để lộ ra sơ hở nào cho đối phương khai thác.
30-Địa võng thiên la : Những tấm lưới bủa giăng khắp trên trời dưới đất, không cho người và chim chóc, muông thú ra thoát. Ý là : “xiết chặt vòng vây”.
31-Trấn biên mai phục :
-Mai phục : Giấu quân, không lộ diện, nhằm đánh bất ngờ, mãnh liệt vào đối phương (Như : Phục kích)
-Trấn biên : Những vùng biên cương, biên giới, vùng hoang vắng hiểm trở, xa nơi kinh thành.
32-Sơn hà tương thông : Núi và sông thông được với nhau. Ý nói các vùng trong nước đều dễ dàng qua lại, tiếp ứng, cứu viện cho nhau.
33-Liên hoàn trận : Một trận thế trong đó các thành phần quân đội tham gia đều giữ được mối dây liên kết chặt chẽ, sẵn sàng ứng cứu cho nhau, không có thành phần nào bị cô lập, tách rời ra khỏi tổng thể.
34-Thượng phong : Thế trên gió, thế xuôi gió; Nghĩa là “ưu thế, thế thuận lợi”.
35-Kỳ binh :
-Chính binh : là quân dàn trận đánh thẳng vào chính diện trận địa đối phương.
-Kỳ binh : là quân đánh bất ngờ, từ một hướng phụ không ai ngờ, đột nhiên tham chiến.
36-Tập kích : Từ xa, tiến đến đánh bất ngờ vào địch quân. (Như : Bôn tập)
37-Vãn hồi : Cứu vãn lại một cái đã thua, đã hỏng, đã mất.
38-Thượng quốc : Nước lớn hơn, nước mạnh hơn.
39-Thất cơ : Mất thời cơ, mất tiên cơ, mất thế chủ động, mất ưu thế thuận lợi.
40-An dân, quốc sách, binh cơ : Ba vấn đề lớn của một quốc gia, những sách lược để yên dân, trị nước, tổ chức quân đội.
41-Vấn nạn : Những câu hỏi khó đáp, khó giải quyết; Những vấn đề đau đầu, câu hỏi đố nhằm làm cho người ta phải bế tắc.
42-Kinh tâm : Hoảng sợ đến nỗi tim đập huỳnh huỵch.
43-Ứng đối : Tuỳ theo, nương theo người ta mà có cách đối đáp thích hợp với hoàn cảnh, với tình thế lúc ấy.
44-Giải trừ : Gỡ bỏ, giải thoát
45-Định quốc an dân : Làm cho dân được yên ổn sinh sống, nước được thái bình thịnh trị.
46-Dụng binh : Dùng binh, cầm quân đánh trận.
47-Nghinh phong : Đón gió, đoán trước cơ hội tốt của thời thế mà có cách xử lý thích hợp, mục đích thu được ích lợi nhất cho mình.
48-Cơ cực hàn vi : Đói lạnh, khổ sở.
49-Lượng bao dung : lòng độ lượng, rộng mở, biết tha thứ, không chấp nê, bắt lỗi người khác.
50-Đạo lý : Lẽ phải, đường ngay . Những chuẩn mực đạo đức trong xã hội mà con người phải theo, để xứng đáng gọi là “Người”
51-Cáo quay về nguồn : Do câu tục ngữ “Cáo chết ba năm quay đầu về núi”.
Cũng giống như câu “Lá rụng về cội”, đều có chung một ý là “con người phải biết đến cội nguồn, không được quên gốc tích cũa mình”
52-Cố hương : Làng cũ, quê cũ - Cố quốc : Nước cũ.
53-Trí giả : Người có tri thức, có mưu trí, có hiểu biết, có học.
54-Hồ đồ thêu dệt, chẳng qua hồ đồ :
Những người thêu dệt chuyện (một cách hồ đồ) nhằm nói xấu người khác, chẳng qua chỉ chứng tỏ bản thân họ là người hồ đồ mà thôi
(Hồ đồ : Hàm hồ, bừa bãi, nói lấy được, đặt chuyện không cần biết đến lẽ phải)
55-Quân tử : Người tốt, người hiền, người vị tha bao dung (phản nghĩa của “Tiểu nhân” là “kẻ nhỏ mọn, ích kỷ”)
56-Cầu vinh : mưu toan tìm lấy sự vẻ vang, mưu lợi cho bản thân
57-Kim mã ngọc đường : Nhà bằng ngọc, ngựa bằng vàng. Ý nói nhà cao cửa rộng, giàu có, quyền thế.
58-Tiểu tốt : Lính quèn, người tầm thường, người không có vai vế gì trong cộng đồng.
59-Cô thành : Thành lũy đơn lẻ, không ai trợ giúp.
60-Tử sinh : Chết và sống.
61-Tương thân : thân nhau, hoà hoãn với nhau, thân thiết với nhau.
62-Chén quỳnh : tức “chén quỳnh tương” = chén rượu.
63-Hảo tửu trân châu : Rượu ngon, ngọc quý.
64-Đinh ninh từ tạ : Cám ơn, nhưng nhất định khăng khăng từ chối, không nhân.

LỜI BÀN đoạn 2 (by Nguyễn Hồng Bảy)

1-Thủ pháp phục bút “20 viên mãnh tướng”

Khi phái đoàn Tu Cổ chuẩn bị đi sứ nước Tề, người viết đã nhẹ nhàng hạ mấy câu như sau :

Hôm sau vừa rạng bình minh
Một đoàn xe ngựa rời thành Đại Lương
Vó câu trực chỉ viễn phương
Hai mươi mãnh tướng đường đường oai phong (106)

Đi sứ tất phải có người bảo vệ cho sứ thần và các tặng phẩm vàng lụa, việc 20 viên tướng mạnh đi theo hộ vệ cũng là điều hợp lý. Oai phong cũng là điều hợp lý.

Cái oai phong lẫm liệt ấy thể hiện qua 4 chữ “đường đường oai phong”. Chỉ thế thôi nhưng cũng đủ cho thấy đó là 20 con người cao lớn, hùng dũng, hiên ngang qua tầm vóc của thân xác, qua uy nghi của dáng vẻ, qua rực rỡ của y giáp

Chỉ nói vài câu rồi lảng sang chuyện khác.
Mười một câu sau đó, ở câu 117-120, ta lại bất ngờ gặp lại 20 viên mãnh tướng ấy, nhưng trong một bối cảnh khác, bối cảnh cuộc so tài ở triều đình Tề, cái “oai phong” của 20 viên tướng mạnh ấy nối tiếp như sau :

Hai mươi mãnh tướng theo hầu
Kẻ trước tan tác, người sau quáng quàng
Cọp long móng, cua mất càng
Khôn nhà dại chợ, bẽ bàng lặng thinh

Thật là bất ngờ.
Đó chính là thủ pháp “Phục bút” : ở đoạn trước nói lướt qua một điều gì đó, tưởng là tầm thường, để rồi ở đoạn khác tiếp nối sau, trở lại điều ấy với những bất ngờ thú vị, thậm chí đảo ngược hoàn toàn tất cả nhãn quan, định kiến trước đó.

Té ra cái oai phong của họ chỉ là như thế mà thôi : “Khôn nhà dại chợ !”

Phục bút “20 viên mãnh tướng” như thế nhằm mục đích gì ?
LAMXT xin được trả lời trong một bài bình khác.

2-Sự xuất hiện từ rất sớm của Trịnh An Bình :

Trong Sử ký Tư Mã Thiên và Đông Chu liệt quốc diễn nghĩa, Trịnh An Bình chỉ xuất hiện sau khi Phạm Thư lâm nạn, ra tay cứu sống Phạm Thư, rồi cùng nhau theo Vương Kê sang Tần.
Trong truyện thơ TTUHPT, Trịnh An Bình được HSN cho xuất hiện rất sớm, cùng theo Tu Cổ và Phạm Thư đi sứ nước Tề. Hư cấu như vậy hẳn là phải có lý do.

Dễ dàng nhận thấy, đoạn phục bút “20 viên mãnh tướng ... thua tơi tả”, cốt để đề cao anh mã phu Trịnh An Bình. Và qua anh mã phu tài giỏi này, đối chiếu những điều họ nghị luận với nhau trong vấn đề “sang Tề” hay “về Nguỵ”, để khắc hoạ ... người xa phu Phạm Thư vậy.

Tóm lại, việc cho Trịnh An Bình xuất hiện sớm, cũng như việc phục bút “20 viên mãnh tướng ... đại bại” chỉ nhằm một mục tiêu là giới thiệu các nhân vật chính qua hành động cụ thể mà thôi. Đó cũng chính là một kỹ xảo điện ảnh vậy.

H7C

HSN - Đôi điều nói thêm về 6 câu thơ (131-136) trong đoạn 2 :



CUỘC CỜ Ở NƯỚC TỀ

Tu Cổ tốc chiến mất quân (131)
Phạm Thư kiên thủ khó phân thắng hoà
Sắp bày địa võng thiên la
Trấn biên mai phục, sơn hà tương thông
Liên hoàn trận, chiếm thượng phong
Kỳ binh tập kích khó mong vãn hồi (136)

*Lúc ban đầu , 6 câu này được viết như sau :

Tu Cổ ba thứ mất quân (131)
Phạm Thư ra trận lại giành tiên cơ
Thế như bão táp mưa sa
Pháo đầu trực chiến, mã hà giáp công
Thông xe tạo thế thượng phong
Tốt đầu xung trận khó mong vãn hồi (136)

*Khi bản UHPT có 6 câu ấy đến tay bác Bảy H7C Hồng Thất Công, bác Bảy đã cho ý kiến như thế này, HSN xin trích nguyên văn để các bạn đọc chơi cho vui :

“Sĩ Nguyên ạ,

Bốn câu ấy (133-136) có thể nói là cực hay, mà đồng thời cũng là ... cực dở !

-Cực hay vì chỉ trong 4 câu đơn sơ ấy, cả tứ đẳng liên quân (Xe-Pháo-Mã-Tốt) đều có mặt, mỗi quân phô diễn một thao tác riêng biệt, mang đủ các thuộc tính đặc trưng của chúng (Pháo đầu công chính diện, mã bàn hà trợ chiến, thông xe liên hoàn, tốt đầu độ hà xung kích), lại nói lên được thế cờ áp đảo (bão táp mưa sa, giành thượng phong) khiến cho cục diện bàn cờ không thể đảo ngược.
Nói tóm lại là chỉ qua 4 câu ấy thôi, người biết đánh cờ có thể hình dung ra được cả một bàn cờ, cả một thế trận vậy. Nói rằng 4 câu ấy cực hay là vì thế.

-Nhưng 4 câu ấy cũng ... cực dở, vì sao chú Nguyên có biết không ? Có lẽ chú đã sơ ý quên mất một điều là bối cảnh cuộc cờ ấy thuộc thời Xuân thu. Cờ thì lúc ấy đã có rồi, nhưng cờ vây thịnh hành, phổ biến, được ưa chuộng nhiều hơn cờ tướng, đặc biệt là ở trong cung đình.

Cờ vây (Vi kỳ) là loại cờ trong đó bàn cờ có 19 đường ngang, 19 đường dọc, không có sông ở giữa, quân hai bên vây bủa, tiêu diệt lẫn nhau, hình thế giống như một cuộc tranh giành giữa 2 lực lượng của cùng một nước

Cờ tướng (Tượng kỳ) là loại cờ trong đó có 9 đường ngang, 9 đường dọc, ở giữa có một giải phân cách 2 nước, gọi là sông, hình thế cuộc cờ này giống như cuộc chiến tranh giữa 2 nước vậy.

Thời Xuân thu thì cờ vây thịnh hành hơn cờ tướng (trái ngược với bây giờ : cờ tướng ưu thế, còn cờ vây gần như đã bị quên lãng hoàn toàn), do đó cuộc cờ trong truyện bàn đến dứt khoát phải là cờ vây (không có sông, không có các quân tứ đẳng chuyên biệt). Như vậy nói Xe pháo mã tốt là ... cực dở, cho mã lên ... hà lại càng thêm dở !

Hơn nữa, trong thực tế lịch sử, đến thế kỷ thứ 13, Thành Cát Tư Hãn Thiết Mộc Chân mới là người đầu tiên sử dụng đến PHÁO. Khái niệm Pháo trong bàn cờ tướng không thể có trước thực tế của xã hội được. Theo lịch sử môn cờ tướng, thì trước kia chỉ có những quân Xe Mã Tốt Thuyền... Mãi đến triều Minh, quân Pháo mới được khai sinh, thêm vào bàn cờ. Và những thế trận nổi tiếng như Bình phong mã, Pháo đầu (Ngũ thất pháo), Liên hoàn giáp mã tấn trung binh, Thuận pháo, chỉ được triển khai rầm rộ từ thời Minh, Thanh mà thôi.

Cho Phạm Thư đánh cờ tướng, đánh trận Pháo đầu, tấn trung binh ... e rằng ... sai lầm nghiêm trọng đó chú Nguyên ạ .....”

Đọc những lời bình ấy của bác Bảy, HSN quả thật đã toát mồ hôi lạnh. Nhận xét đúng quá. Bác Bảy quả là cao kiến ! Còn HSN thì đã sơ xuất, mắc một sai lầm khủng khiếp !
Hậu quả đương nhiên là phải mau lẹ chỉnh sửa lại đoạn ấy, cuối cùng thì có 6 câu như bây giờ :

Tu Cổ tốc chiến mất quân (131)
Phạm Thư kiên thủ khó phân thắng hoà
Sắp bày địa võng thiên la
Trấn biên mai phục, sơn hà tương thông
Liên hoàn trận, chiếm thượng phong
Kỳ binh tập kích khó mong vãn hồi (136)

Nhân đây, HSN xin một lần nữa cám ơn bác Bảy H7C . Cám ơn vô cùng. Cám ơn về mọi điều bác Bảy ạ

HSN

 

GIẢN CHÚ Đoạn 3, trang 23-26
KẺ ÁC ĐỒNG MƯU
(by Nguyễn Phú)

1-Hiền thần : bề tôi hiền, giỏi, có tài có đức.
2-Quả nhân : (cũng như “quả vương”, “cô gia”) đều là những tiếng tự xưng một cách nhún nhường, khiêm tốn của vua chúa. Ý nói mình là người kém tài thiếu đức nên lúc nào cũng hiu quạnh, đơn độc (cô, quả), không có ai giúp đỡ, phò tá.
3-Quan thầy : Người đỡ đầu, quan trực tiếp nâng đỡ, che chở.
4-Tướng quốc : Chức quan đầu triều thời xưa.
Lục quốc (Triệu, Nguỵ, Hàn, Yên, Tề, Sở) đều gọi là Tướng quốc. Riêng Tần gọi là Thừa tướng. Các chức danh này đều tương đương như “Thủ tướng” ngày nay.
5-Quyền thần : bề tôi chuyên quyền, lấn át quyền của vua.
6-Suy vi : (cũng như suy vong, suy tàn, suy thoái), càng lúc càng yếu kém dần, thoái hoá dần, dẫn tới sụp đổ.
7-Phủ phê : tràn trề, thừa mứa
8-Sinh linh : mọi người và mọi con vật, thường được hiểu như “nhân dân thấp cổ bé miệng”
9-Thiên tai nhân hoạ :
-Thiên tai : tai hoạ trời đem lại (Hạn hán, lũ lụt, bão tố,
động đất, dịch bệnh v.v...)
-Nhân hoạ : tai hoạ do con người tự gây ra cho mình và đồng lọai (Chiến tranh, phá huỷ môi trường sống ...)
10-Thê lương : thảm thiết
11-Cùng đinh : (Đinh : người dân, người thanh niên)
-Cùng đinh : dân cùng, dân nghèo khổ, hết đường sinh sống
-Bạch đinh : người tay trắng, không có phương tiện lao động, sản xuất
-Thuế đinh : Thuế đánh theo đầu người
-Tráng đinh : thanh niên khoẻ mạnh
12-Trước ngai vua Tề : Trước mặt vua quan nước Tề
(Ngai : Chiếc ghế vua ngồi).
13-Mê mê : Dây dưa không dứt
14-“Chẳng e ngậm máu, chỉ toan phun người” :
(E = sợ, ngại – Toan : toan tính, dự định)
Do câu tục ngữ : “Hàm huyết phún nhân, tiên ô ngã khẩu” nghĩa là “Ngậm máu phun người, trước bẩn miệng mình”. “Ngậm máu phun người” có nghĩa là “vu cáo, nói xấu, bày đặt chuyện làm tổn thương người khác”
15-Xuyến : loại vòng trang sức, chuyên đeo ở cổ tay, thường là có bản mỏng và dẹp.
16-Vàng mười : vàng ròng, vàng nguyên chất, vàng tốt nhất.
17-Báo ân : Đền ơn, trả ơn. Những câu tục ngữ liên quan :
-Thi ân bất cầu báo : Làm ơn cho người, chẳng mong người đền đáp lại.
-Dĩ oán báo ân : Lấy oán trả ơn
-Cứu vật vật trả ân; cứu nhân nhân trả oán (ơn, cứu nhơn)
18-Hổ ngươi : Xấu hổ, nhục nhã, thẹn thùng.
19-Nịnh sàm : nói càn nói bậy, không đúng sự thực, cốt để lấy lòng người trên, quan trên.
20-Thông Tề : lén lút liên hệ với nước Tề, làm tay sai cho Tề.
21-Ứa gan : Tức căm gan, tức phát điên lên được.
22-Tâm can : Tim và gan; nghĩa rộng là “lòng dạ, trong lòng, trong bụng”
23-Sân lôi đình : nơi xử án của các quan.
24-Nhục hình : hình phạt đánh đập vào xác thịt.
25-Khảo tra : dùng hình phạt nặng nề đánh vào thân xác , buộc người ta phải khai, phải cung xưng.
26-Bách gia : trăm nhà, nhiều người
27-Tiệt : hết sạch, hết nhẵn
28-Đắc chí : (cũng như đắc ý) thích chí, khoái ý, vừa lòng
29-Đứa gian hùng : kẻ gian dối nhưng khôn ngoan, khéo léo, nhiều mưu mô, dễ dàng qua mắt, đánh lừa được mọi người.
30-Kẻ hai lòng : kẻ phản phúc, người “đứng núi này, trông núi nọ”, “ăn cây táo, rào cây sung”
31-Thảo ngay : người thẳng thắn, có lòng tốt.
32-Lửa bén chân mày : Do câu tục ngữ “Như lửa cháy mày” (Mày : lông mày, chân mày), “Như nước đến chân” (Nước : nước lũ), đều có nghĩa là có việc quan trọng, nguy cấp, gây ra tổn thương nhanh chóng
33-Can tràng : gan ruột
34-Lục bình : Bèo (xanh), bèo trôi nổi trên sông.