Bất bình đẳng ở Trung Quốc

Tổng số bài gửi : 7190 Registration date : 01/04/2011

Thực chất bất bình đẳng ở Trung Quốc thế nào?

Ngô Tuyết Lan

Ông Đặng Tiểu Bình được cho là kiến trúc sư tài ba của công cuộc cải cách kinh tế của Trung Quốc vào thập niên 80 của thế kỷ trước, góp phần đưa nền kinh tế Trung Quốc phát triển thần kỳ trong 40 năm qua.

Nhưng đằng sau những tấm huy chương luôn có mảng tối. Ông Đặng Tiểu Bình trong chuyến thị sát miền Nam năm 1992 từng nói:

"Một vài khu vực, một bộ phận người có thể được giàu trước, sau đó dẫn dắt và giúp đỡ những khu vực khác, những người khác từng bước cùng đạt tới giàu có sung túc."

Bất bình đẳng trong thu nhập

Hệ luỵ của tư duy phát triển kinh tế của ông Đặng Tiểu Bình hay được trích dẫn bởi câu nói trên được coi là một trong những nguyên nhân quan trọng gây nên tình trạng bất bình đẳng nghiêm trọng trong xã hội Trung Quốc ngày nay.

Trung Quốc diện tích lãnh thổ rộng lớn, điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên giữa các vùng khác biệt rõ rệt, dẫn đến cơ hội phát triển kinh tế không đồng đều, phân bổ dịch vụ công và phúc lợi xã hội giữa các địa phương có sự chênh lệch lớn.

Khu vực duyên hải đông nam Trung Quốc phát triển ưu việt hơn các các địa phương khác sâu trong lục địa một phần do điều kiện địa lý thuận lợi trong giao thương quốc tế, mặt khác do nhiều yếu tố lịch sử đã có nền tảng kinh tế xã hội phát triển vượt trội.

Đặc biệt, vào thập niên 80 của thế kỷ 20, chính phủ Trung Quốc thiết lập 4 đặc khu kinh tế ở hai tỉnh duyên hải là Quảng Đông và Phúc Kiến khiến cho khu vực này càng trở thành vùng trũng phát triển. Trong khoảng thời gian từ năm 1999-2005, khu vực duyên hải không chỉ thu hút lượng lớn đầu tư trực tiếp nước ngoài, mà đầu tư của chính phủ Trung Quốc cho khu vực này cũng cao nhất trong cả nước (khu vực duyên hải: 53%; miền trung: 25%; miền tây: 21%).

Hiện nay khu vực duyên hải đông nam Trung Quốc vẫn là trung tâm kinh tế chính của Trung Quốc, mặc dù dân số chỉ chiếm 1/3 dân số cả nước nhưng đóng góp trên 50% GDP và 84% xuất khẩu của cả nước. 15 năm qua Đảng Cộng Sản và chính phủ Trung Quốc đã thực thi nhiều biện pháp thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các địa phương miền duyên hải phía đông Trung Quốc với khu vực kém phát triển sâu trong lục địa phía tây, giữa khu vực thành thị và nông thôn, nhưng hiệu quả chưa thực sự nổi bật.

Bất bình đẳng trong tiếp cận phúc lợi xã hội

Chính sách đô thị hoá cùng với với chế độ hộ khẩu đã thể chế hoá sự bất bình đẳng trong phát triển và thu nhập của người dân thành thị và nông thôn. Nhiều đôi vợ chồng trẻ ở nông thôn vì không có việc làm hoặc thu nhập thấp phải bỏ làng quê ra thành phố làm việc.

Do chi phí sinh hoạt đắt đỏ và chế độ hộ khẩu con cái của họ không thể đi học tại hệ thống trường công ở thành thị nên đa phần họ để con nhỏ ở quê cho ông bà hoặc người thân chăm sóc. Những đứa trẻ này đã được gọi tên là thế hệ bị bỏ rơi (left behind generation) ở Trung Quốc. Hệ luỵ sang chấn tâm lý và sự phát triển toàn diện cho thế hệ này sẽ là 1 vấn đề không thể xem nhẹ của xã hội Trung Quốc trong tương lai. Bên cạnh đó, kết cấu tố chức gia đình ở nông thôn Trung Quốc bị phá vỡ, thiếu đi sự gắn kết giữa các thành viên trong gia đình.

Những người nông dân rời bỏ làng quê lên thành phố, không còn là nông dân, không phải thị dân, trở thành dân số lưu động, họ không biết tới ngày mai, không biết mình thuộc về nơi nào, nên nhiều người trong số họ gặp vấn đề lớn về sức khoẻ tâm lý. Họ về cơ bản không được tiếp cận hệ thống bảo hiểm y tế.

Ở những tỉnh thành tập trung nhiều công xưởng gia công như Quảng Châu, Thâm Quyến của tỉnh Quảng Đông, Nam Ninh của Quảng Tây và các thành phố lớn như Bắc Kinh, Thượng Hải, nơi hội tụ lượng lớn dân số lưu động, thỉnh thoảng lại xảy ra những vụ tấn công bằng dao vào trường học.

Mặc dù phía chính quyền địa phương không xác nhận nguyên nhân gây án, nhưng nhiều phân tích cho rằng nguyên nhân đến từ sự phẫn uất của các ông bố bà mẹ là lao động thời vụ, đi xin học cho con ở trường công lập trong thành phố bị từ chối.

Bất bình đẳng trong quyền tiếp cận thông tin

Người dân sinh sống ở Trung Quốc không được quyền truy cập các công cụ tìm kiếm như Google, các kênh tin tức và mạng xã hội của nước ngoài như Facebook, Twitter, Youtube, đã hạn chế hiểu biết và nhận thức về quyền lợi của người dân. Điều thú vị là, chính phủ và kênh truyền thông chính thống Trung Quốc vẫn có tài khoản trên các mạng xã hội quốc tế như Facebook, Twitter.

Một thực tế không thể phủ nhận, Trung Quốc đã thành công trong việc xây dựng hạ tầng công nghệ nội địa rất thông minh và thuận tiện cho cuộc sống của người dân, từ các nền tảng mạng xã hội như Weixin, QQ, Douyin (phiên bản Trung Quốc, Tiktok là phiên bản quốc tế) đến các trang mua sắm online Tmall, Jing Dong, Dang Dang v.v…

Đặc biệt, sau đại dịch Covid-19, nhiều thành phố ở Trung Quốc không dùng tiền mặt, người dân đi chợ mua rau hay đi siêu thị, thanh toán ở nhà hàng, khách sạn, rạp chiếu phim đều thông qua hình thức thanh toán online. Chính sự ưu việt trên khiến người dân Trung Quốc không có nhu cầu sử dụng mạng xã hội hay các dịch vụ internet bên ngoài Trung Quốc. Mặt khác, tiếng Anh và các ngoại ngữ khác không phổ biến ở Trung Quốc cũng là trở ngại tâm lý khiến người dân không mặn mà với truyền thông quốc tế.

Không khó để nhận ra khoảng cách trong nhận thức về Trung Quốc và thế giới của du học sinh Trung Quốc và những người có thời gian làm việc sinh sống ở nước ngoài với sinh viên học đại học ở Trung Quốc và những người cả đời không ra khỏi Trung Quốc.

Với nhóm người không có điều kiện tiếp xúc với thế giới bên ngoài, họ khá hài lòng với hiểu biết mà Đảng Cộng Sản và chính phủ Trung Quốc đóng khung cho họ, vì vậy họ không có nhu cầu đòi bình đẳng trong tiếp cận thông tin với thế giới bên ngoài. Những người đã bước chân ra khỏi Trung Quốc, trải nghiệm nhiều với thế giới bên ngoài, họ cảm nhận sâu sắc và có hay lên tiếng đòi quyền tiếp cận thông tin.

Bất bình đẳng hiện hữu ở tất cả các quốc gia trên thế giới, nhưng bất bình đẳng mang đặc sắc Trung Quốc có chăng sẽ gợi mở cho chúng ta nhiều nhận thức mới về Trung Quốc trong tương lai.

* Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, nhà nghiên cứu Trung Quốc học và Đông Phương học, cựu thành viên nghiên cứu Trung tâm Đông Nam Á, Đại học Thành thị Hong Kong (City University Hong Kong)

(Theo bbc)

Tổng số bài gửi : 7190 Registration date : 01/04/2011

Trung Quốc có thật giúp được 100 triệu người thoát nghèo?

Jack Goodman

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình nói đất nước của ông đã đạt được mục tiêu đầy tham vọng được đặt ra khi ông nhậm chức năm 2012 là đưa 100 triệu người thoát nghèo.

Nhưng thực thì Trung Quốc đã đạt được những gì?

BBC Kiểm chứng so sánh dữ liệu của Trung Quốc với số liệu nghèo đói trên toàn cầu do Ngân hàng Thế giới (World Bank) tổng hợp.

Số liệu nghèo đói của Trung Quốc

Trung Quốc định nghĩa nghèo đói là bất kỳ ai ở các vùng nông thôn kiếm được ít hơn khoảng 2,30 đôla một ngày (đã điều chỉnh theo mức lạm phát). Con số này được thiết lập năm 2010 và không chỉ dựa trên thu nhập mà còn là điều kiện sống, chăm sóc sức khỏe và giáo dục.

Các tỉnh đã và đang chạy đua để đạt được mục tiêu. Ví dụ, vào tháng 1 năm ngoái, Giang Tô đã công bố rằng chỉ có 17 trong số 80 triệu cư dân của tỉnh vẫn sống trong cảnh nghèo đói.

Tiêu chuẩn quốc gia chính phủ Trung Quốc sử dụng cao hơn một chút so với chuẩn nghèo 1,90 đôla một ngày mà Ngân hàng Thế giới sử dụng để xem xét tình trạng nghèo đói trên toàn cầu.

Dữ liệu của Ngân hàng Thế giới

Sử dụng những số liệu này cho chúng ta phương thức đo có tiêu chuẩn tốt hơn được World Bank sử dụng cho tất cả các quốc gia.

Năm 1990, có hơn 750 triệu người ở Trung Quốc sống dưới ngưỡng nghèo đói theo chuẩn quốc tế - tức khoảng 2/3 dân số.

Đến năm 2012, con số này đã giảm xuống còn dưới 90 triệu người và đến năm 2016 - năm gần đây nhất mà Ngân hàng Thế giới có số liệu - đã giảm xuống còn 7,2 triệu người (0,5% dân số).

Vậy rõ ràng, ngay cả trong năm 2016, Trung Quốc vẫn đang trên đường đạt được mục tiêu.

Điều này cho thấy nhìn tổng quát, so với 30 năm trước, Trung Quốc hiện có ít hơn 745 triệu người sống trong cảnh đói nghèo cùng cực.

Các số liệu của Ngân hàng Thế giới không dẫn chúng ta đến thời điểm hiện tại, nhưng xu hướng trên chắc chắn hợp với tuyên bố của chính phủ Trung Quốc.

Ở những nơi khác trong khu vực, Việt Nam cũng có tỷ lệ nghèo cùng cực giảm xuống đáng kể trong giai đoạn tương tự.

Một quốc gia lớn khác là Ấn Độ có 22% dân số sống dưới ngưỡng nghèo khổ theo chuẩn quốc tế vào năm 2011 (theo số liệu gần đây nhất).

Brazil có 4,4% người dân kiếm được dưới 1,90 đôla một ngày.

Sự phát triển nhanh chóng của Trung Quốc

Tốc độ giảm nghèo nhanh chóng của Trung Quốc đi đôi với việc tăng trưởng kinh tế bền vững trong một thời gian dài. Phần lớn tập trung vào các khu vực nông thôn nghèo nhất.

Chính phủ đã di dời hàng triệu người dân ở các ngôi làng hẻo lánh đưa vào sống trong các khu chung cư. Đôi khi những khu này được xây dựng ở các thị trấn và thành phố, nhưng có khi cũng được dựng lên gần những ngôi làng cũ.

Nhưng có những lời chỉ trích rằng người dân có rất ít lựa chọn trong việc chuyển nhà hay công ăn việc làm.

Một số người cũng chỉ ra rằng lý do khiến tình trạng nghèo đói ở nông thôn lan rộng chính là vì do các chính sách của Đảng Cộng sản.

David Rennie của tờ Economist nói: "Không có gì nghi ngờ là một điều gì đó hoàn toàn phi thường đã xảy ra trong 40 năm qua."

Tuy nhiên, thành công trong việc đưa người dân thoát khỏi cảnh đói nghèo không chỉ đơn thuần là nhờ vào chính phủ, ông nói.

"Người Trung Quốc đã thoát khỏi đói nghèo bằng lao động cực kỳ vất vả - một phần nhờ vào việc từ bỏ một số chính sách kinh tế ngu ngốc nhất của Mao Chủ tịch để áp dụng một số phiên bản của chủ nghĩa tư bản."

Mao Trạch Đông, người thành lập Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa năm 1949, đã giám sát nỗ lực công nghiệp hóa nền kinh tế nông nghiệp của đất nước trong thập niên 1950. Cuộc Đại nhảy vọt (Great Leap Forward) thảm khốc của ông, bắt đầu năm 1958, buộc nông dân vào các công xã, dẫn đến nạn đói ở nông thôn.

Trong khi Trung Quốc đã dồn nhiều nỗ lực giải quyết trước tiên tình trạng nghèo đói ăn sâu nhất, liệu nước này có nên đặt ra một tiêu chuẩn cao hơn không?

Ví dụ, Ngân hàng Thế giới vạch ra một chuẩn nghèo cao hơn cho các quốc gia có thu nhập trên trung bình, nhằm phản ánh các điều kiện kinh tế. Ngân hàng Thế giới đặt ngưỡng này ở mức 5,50 đôla một ngày và nói Trung Quốc hiện là một quốc gia có thu nhập trung bình cao.

Theo thước đo này, khoảng 1/4 dân số Trung Quốc đang ở trong tình trạng nghèo đói. Để so sánh, con số này cao hơn một chút so với Brazil.

Cũng cần phải nói đến ngang bằng thu nhập trên diện rộng. Năm ngoái, Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường nói Trung Quốc vẫn có 600 triệu người với thu nhập hàng tháng chỉ có 1.000 nhân dân tệ (154 đôla). Ông nói rằng số tiền đó không đủ để thuê một căn phòng ở thành phố.

(Nguồn: BBC)

Tổng số bài gửi : 7190 Registration date : 01/04/2011

Trung Quốc là đại cường đang lên nhưng đã có vấn đề chảy máu chất xám

Ngô Tuyết Lan

Trung Quốc là đại cường đang lên nhưng đã có vấn đề chảy máu chất xám nhất là trong ngành công nghệ trong thập kỷ qua.

Ta có thể viện dẫn trước hết một công bố gần đây của một viện nghiên cứu bên ngoài Trung Quốc về hiện tượng này.

Thinktank Marco Polo từ trường đại học Chicago Mỹ cách đây không lâu vừa làm một khảo sát về chuyên gia ngành trí tuệ nhân tạo (AI) hàng đầu thế giới, dựa vào số bài nghiên cứu được chấp nhận tham gia hội thảo AI quyền uy nhất thế giới NeurIPS năm 2019.

Có 15.920 nhà nghiên cứu nộp 6.614 bài viết tham gia hội thảo với tỷ lệ chấp nhận là 21,6%. Marco Polo dựa vào số liệu của 21,6% bài viết được chấp nhận để khảo sát nghiên cứu tác giả của các bài viết, những người được coi là nhân tài AI hàng đầu thế giới (top-tier talent).

Kết quả khảo sát cho thấy gì? Nó cho thấy rằng 59% nhà nghiên cứu AI hàng đầu thế giới đang làm việc tại các trường đại học và công ty Mỹ, 2/3 trong số này học cử nhân ở các trường đại học bên ngoài Mỹ. Điều này cho thấy, Mỹ là nơi thu hút nhân tài công nghệ hàng đầu từ khắp nơi trên thế giới.

Đáng chú ý hơn, trong số các nhân tài công nghệ quốc tế hàng đầu đang làm việc ở Mỹ, đa phần đến từ Trung Quốc, 29% trong số họ học bậc cử nhân ở Trung Quốc và số đông tốt nghiệp từ Đại học Thanh Hoa, Bắc Kinh.

Nhân tài làm việc ở đâu và xuất xứ?

Trong số nhân tài AI hàng đầu thế giới vẫn theo nguồn này, 59% chọn đến Mỹ làm việc, 11% chọn Trung Quốc; 29% nhân tài AI hàng đầu thế giới đến từ Trung Quốc, trong khi Mỹ chỉ chiếm 20%.

Khảo sát cũng quan tâm đến các thông tin quan trọng là các nhà nghiên cứu AI làm việc trong các trường đại học và công ty ở Mỹ đến từ đâu và bên cạnh đó, các nhà nghiên cứu AI Trung Quốc làm việc ở đâu sau khi tốt nghiệp và có học vị Tiến sỹ (Ph.D) ở Mỹ.

Và các số liệu khảo sát cho thấy trong số các chuyên gia AI đang làm việc trong các trường đại học và công ty của Mỹ, 27% đến từ Trung Quốc.

Còn các chuyên gia AI người Trung Quốc sau khi được đào tạo bậc cử nhân ở những trường đại học danh giá hàng đầu Trung Quốc, số đông lựa chọn ra nước ngoài, đặc biệt Mỹ, để học tiếp chương trình sau đại học. Sau khi tốt nghiệp Tiến sỹ ở Mỹ, 88% chọn ở lại Mỹ lập nghiệp, 10% trở về nước.

Trong số 25 trường đại học và công ty tập trung các nhà nghiên cứu AI hàng đầu thế giới, Trung Quốc góp mặt Đại học Thanh Hoa và Đại học Bắc Kinh; Mỹ có 18 gồm Google, Đại học Stanford, MIT, UC Berkeley, và Anh có một là đại học Oxford; châu Âu có ba và Canada có một.

Một xu thế được xác nhận

Thực tế này đã được tờ Bắc Kinh tuần báo《北京周报》của Trung Quốc xác nhận, theo đó rất nhiều chuyên gia hàng đầu Trung Quốc đã sang Mỹ làm việc, tập trung trong lĩnh vực khoa học công nghệ, đại học Thanh Hoa được cho là tổn thất nhiều nhất.

Cuối tháng 4/2021, Viện khoa học Hoa Kỳ công bố danh sách các viện sĩ năm 2021, có 7 viện sĩ là người Hoa trong đó một người mang quốc tịch Trung Quốc.

Nhà khoa học Nhan Ninh (颜宁) là một ví dụ, cô đang là giảng viên của Đại học Thanh Hoa trước khi quyết định sang Mỹ định cư.

Năm 2019, cô được bầu là Viện sĩ quốc tịch nước ngoài của Viện khoa học Hoa Kỳ. Cô được coi là nhà sinh học hàng đầu thế giới hiện nay và khi được hỏi lý do chọn nước Mỹ, câu trả lời duy nhất của cô là "tự do".

Còn Trung tâm an ninh và công nghệ mới (Center for Security and Emerging Technology), một thinktank khác của Mỹ cho biết, năm 2018, tỷ lệ chuyên gia người Trung Quốc trong lĩnh vực AI sau khi lấy bằng Tiến sỹ chọn quay trở về Trung Quốc là dưới 10%.

Lý Phi Phi (李飞飞) là trường hợp người Hoa điển hình thành danh ở Mỹ sau khi tốt nghiệp tiến sĩ ở Mỹ, cô là chuyên gia AI hàng đầu ở Google.

TQ 'xuất siêu', Mỹ 'nhập siêu'

Một nguồn khác cho thấy bức tranh chung về chảy máu chất xám ở Trung Quốc có thể thấy khi tham khảo một tạp chí về chính trị học.

Theo phân tích của Berkeley Political Review mới đây công bố hôm 28/5/2021, nhiều năm qua đã xảy ra tình trạng chảy máu chất xám nhân tài công nghệ giữa Mỹ và Trung Quốc với Mỹ "nhập siêu" và Trung Quốc "xuất siêu".

Các lý do bao gồm những yếu tố chính sau:

- lương và đãi ngộ cao: các trường đại học và công ty Mỹ trả lương cho chuyên gia công nghệ người nước ngoài với mức lương cao cạnh tranh và nhiều phúc lợi đi kèm là ưu thế nổi trội so với cùng vị trí khi họ làm ở những quốc gia khác, đặc biệt ở Trung Quốc.
- chất lượng và môi trường làm việc chuyên nghiệp, tự do sáng tạo, dễ dàng kết nối với thế giới (đặc biệt các quốc gia nói tiếng Anh), là đòn bẩy quan trọng cho sự phát triển sự nghiệp trong tương lai.
- tình trạng ô nhiễm môi trường ở Trung Quốc cũng là yếu tố khiến các bộ óc hàng đầu cân nhắc làm nơi lập nghiệp và sinh sống cho gia đình họ.
- Cuối cùng, một nghịch lý là chính sách nhập cư bị kiểm soát chặt của Trung Quốc khiến nhà khoa học nhập cưkhông thể xin được quyền định cư ở nước này.

Trung Quốc đối phó thế nào?

Để đối phó lại, Trung Quốc đã và đang tiến hành một số chính sách, trong đó có kế hoạch 'Nước chảy về nguồn' hay 'Chương trình 1000 nhân tài' là một ví dụ.

Năm 2003, Đảng Cộng Sản TQ (ĐCSTQ) thành lập Ban điều hành vấn đề nhân tài trung ương (中央人才工作协调小组), tập trung giải quyết vấn đề chảy máu chất xám.

Năm 2007, ông Lý Nguyên Triều (李源潮) nguyên Bí thư tỉnh Giang Tô được đề cử là Trưởng ban tổ chức trung ương, sau đó làm Bí thư Ban bí thư. Sau ông được giao xây dựng Kế hoạch phát triển nhân tài trung dài hạn và Kế hoạch thu hút nhân tài người Hoa xuất chúng thành danh ở hải ngoại (海外高层次人才引进计划 - Overseas High-level Talent Recruitment Programs).

Để đảm bảo an toàn cho những người tham gia, Kế hoạch thu hút nhân tài người Hoa hải ngoại được đặt dưới tên gọi Kế hoạch 1.000 người (千人计划 - 1000 Talents Plan).

Nội dung của kế hoạch là bắt đầu từ năm 2008, trong vòng 5 đến 10 năm, thu hút khoảng 2.000 người Hoa ở hải ngoại là những chuyên gia hàng đầu trên thế giới trong các lĩnh vực, đặc biệt lĩnh vực khoa học công nghệ, về nước tham gia các dự án khoa học công nghệ trọng điểm quốc gia, vườn ươm công nghệ, phòng thí nghiệm, doanh nghiệp nhà nước.

Tháng 12/2010, tại Quảng Châu, Lý Nguyên Triều giới thiệu Kế hoạch 1.000 tài năng trẻ (青年千人计划 - Young Thousand Talent Program) nhằm thu hút 2.000 tài năng trẻ người Hoa dưới 40 tuổi trên khắp thế giới trước năm 2015. Theo thống kê, năm 2012, các chương trình tổng cộng thu hút được 3.319 người trên mọi lĩnh lực, năm 2014 vượt trên 4.000 người.

Hàng ngàn người được thu hút

Tính đến năm 2018, chương trình thu hút ước tính khoảng 7.000 người tham gia. Những người tham gia chương trình đều làm việc toàn thời gian (full-time) ở Trung Quốc, khi về nước được nhận khoản tiền ổn định cuộc sống ban đầu từ 500.000 - 1 triệu RMB (Nhân dân tệ).

Trong quá trình làm việc sẽ nhận các khoản kinh phí nghiên cứu hàng triệu RMB từ ngân sách trung ương và địa phương, được cung cấp phòng thí nghiệm, đội ngũ hỗ trợ nghiên cứu.

Bên cạnh đó, người trúng tuyển còn được nhận rất nhiều phúc lợi khác như ưu tiên mua nhà, tiền lương cho vợ/chồng, tiền học cho con, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế cho cả gia đình.

Năm 2010, Trung Quốc tiếp tục triển khai chương trình tuyển dụng part-time những nhân tài người Hoa xuất chúng trên thế giới.

Tham gia chương trình này, ứng viên vẫn giữ công việc ở nước ngoài, thỉnh thoảng về nước tham gia những dự án sáng tạo khoa học công nghệ trong nước.

Theo thống kê, năm 2011, có 374 Hoa kiều hải ngoại về làm trong các trường đại học và viện nghiên cứu ở Trung Quốc (99 người làm full-time - toàn thời gian, 275 người làm part-time - bán thời gian), chiếm 74,7%; 45 Hoa kiều về làm cho doanh nghiệp nhà nước (36 người full-time, 9 người part-time), chiếm 9%; 82 Hoa kiều về làm cho doanh nghiệp tư nhân (73 người làm full-time, 9 người part-time), chiếm 16,4%. Chương trình này còn mở rộng cho cả các nhà nghiên cứu quốc tịch nước ngoài không phải người gốc Hoa.

Yêu cầu cơ bản đối với những người trúng tuyển phải là giáo sư, chuyên gia cao cấp trở lên, có danh tiếng trên thế giới trong phạm vi lĩnh vực chuyên môn của họ, đang làm việc tại những trường đại học, viện nghiên cứu hàng đầu thế giới; kỹ sư IT (công nghệ thông tin) cao cấp hoặc nhân viên quản lý cấp cao trong các công ty công nghệ hay tập đoàn tài chính lớn; những người sở hữu bằng sáng chế hoặc công nghệ tiên tiến.

Chảy máu tự nhiên hay nhân tạo?

Với sự lớn mạnh nhanh chóng của các đại gia công nghệ Trung Quốc như Alibaba, Baidu, Tencent, ByteDance, nhiều kỹ sư công nghệ và nhà khoa học người Hoa, đặc biệt trong lĩnh vực AI đã dần đầu quân về với những ông lớn công nghệ này.

Các công ty trên đều có trụ sở tại San Francisco, đội ngũ tuyển dụng của họ thu hút nhân tài người Hoa của Google, Facebook, Apple ngay trên đất Mỹ bằng mức lương hẫp dẫn, môi trường làm việc nói tiếng Hoa, thậm chí căng-tin của công ty cũng cung cấp đồ ăn Trung Quốc. Sau một thời gian, nhiều người trong số họ về Trung Quốc làm việc với vị trí cao và đãi ngộ hấp dẫn hơn khi làm ở Mỹ.

Vì vậy, những năm gần đây xuất hiện xu hướng, nhiều chuyên gia và nhà khoa học lĩnh vực AI người Trung Quốc sau khi tốt nghiệp Tiến sỹ ở Mỹ, ở lại Mỹ làm việc khoảng 5 năm sau đó quay về Trung Quốc làm việc.

Không thể bỏ qua yếu tố văn hóa trong quyết định lựa chọn nghề nghiệp của người Trung Quốc và người Mỹ gốc Hoa.

Người Hoa nói chung có tâm lý "lá rụng về cội", sự gắn kết trong cộng đồng người Hoa ở hải ngoại rất mạnh. Nếu mức độ đãi ngộ phù hợp, họ luôn muốn về Trung Quốc làm việc và "cống hiến" vì tình cảm gắn bó nguồn cội.

Lý Phi Phi từng tuyên bố, nếu một ngày tôi được nhận giải Nobel, tôi sẽ nhận giải với tư cách là người Trung Quốc.

Mỹ đối phó ra sao?

Ngày từ năm 2015, Cục điều tra Liên bang Mỹ (FBI) đã để mắt tới Chương trình 1000 nhân tài của Trung Quốc. Đến năm 2018, FBI công khai việc bắt giữ các nhà khoa học người Hoa tham gia Chương trình 1000 nhân tài với cáo buộc những người này hoạt động gián điệp cho Trung Quốc, đánh cắp công nghệ tiên tiến của Mỹ chuyển về Trung Quốc.

Phía Trung Quốc ngay sau đó đã xóa danh sách những người tham gia chương trình. Tháng 6/2018, Chính phủ Mỹ rút ngắn thời hạn visa học tập của du học sinh Trung Quốc theo học một số chuyên ngành nhạy cảm như IT, AI, vũ trụ… từ 5 năm xuống còn một năm.

Tháng 9/2019, trên mạng xã hội Mỹ lưu truyền thông tin FBI đưa Chương trình 1.000 nhân tài của Trung Quốc vào diện trọng điểm điều tra, tiến hành điều tra từng người trong danh sách, nhiều người đã bị bắt. Đã có những kỹ sư công nghệ người Hoa từng làm việc cho Google, sau khi về nước đầu quân cho Baidu, ByteDance, Tencent nói, những ông lớn công nghệ Trung Quốc copy rất nhiều mô hình quản lý và công nghệ của Google.

Từ ngày 18/4/2020, từ khóa "千人计划" (Chương trình 1.000 nhân tài) biến mất trên các công cụ tìm kiếm như Baidu, Sougou và mạng xã hội như Wechat, Weibo của Trung Quốc.

Những biến động gần đây

Những biến động gần đây đối với người sáng lập Alibaba, Pinduoduo, ByteDance là rất đáng quan tâm. Ngày 10/9/2019, Jack Ma (马云-Mã Vân)) chính thức "nghỉ hưu", bàn giao chức vụ Chủ tịch tập đoàn Alibaba, một trong những nền tảng thương mại điện tử lớn nhất Trung Quốc. Alibaba không chỉ hoạt động mạnh trong lĩnh vực bán lẻ, còn lấn sân sang thanh toán điện tử, tài chính, bảo hiểm...

Sau đó Alipay, một nền tảng thanh toán trực tuyến nổi tiếng của Alibaba với 500 triệu người dùng vướng vào tranh cãi về vấn đề sở hữu, sau đó Jack Ma tuyên bố sẵn sàng "dâng" Alipay cho chính phủ Trung Quốc, mặc dù từ năm 2011 Jack Ma đã tách Alipay ra khỏi tập đoàn Alibaba.

Một sự kiện gây chấn động Trung Quốc và thế giới là Ant Group bị buộc ngừng phát hành cổ phiếu trên hai sàn chứng khoán Thượng Hải và Hong Kong ngay phút thứ 89.

Nguyên nhân khởi phát được cho là do bài phát biểu của ông Jack Ma, đồng sáng lập Ant Group, ngày 24/10/2020 tại một diễn đàn về tài chính tại Thượng Hải.

Ông Jack Ma đã gây kinh ngạc khi chỉ trích trực diện và gay gắt lãnh đạo ngành tài chính Trung Quốc và gián tiếp phê phán sự lạc hậu trong tư duy của lãnh đạo Trung Quốc. Bài nói của ông Jack Ma được cho là khiến ông Tập Cận Bình vô cùng tức giận và trực tiếp "đập bàn" quyết trừng trị.

Từ sau bài nói này và sự cố đối với Ant Group, ông Jack Ma gần như biến mất.

Tháng 4/2021, Reuters đưa tin, Jack Ma bị ép bán lại toàn bộ cổ phần của ông tại Ant Group cho doanh nghiệp đại diện nhà nước. Tài sản của Jack Ma hiện ước tính 46,6 tỷ USD.

Tháng 3/2021, Hoàng Tranh (黄峥), người sáng lập nền tảng thương mại điện tử Pinduoduo nổi tiếng Trung Quốc đột ngột tuyên bố rút khỏi vị trí chủ tịch hội đồng quản trị của Pinduoduo. Ông từng học thạc sĩ chuyên ngành máy tính tại trường Đại học Wisconsin-Madison của Mỹ, sau khi tốt nghiệp đầu quân làm kỹ sư công nghệ của Google.

Năm 2006 Hoàng Tranh về nước tham gia thành lập văn phòng của Google tại Trung Quốc. Năm 2007 rời Gooogle khởi nghiệp, năm 2015 sáng lập trở thành chủ tịch hội đồng quản trị và CEO của Pinduoduo. Tài sản hiện nay của Hoàng ước tính 46,3 tỷ USD.

Siết chặt sau tấm màn nhung?

Sự kiện gây "đứng tim" giới quan sát gần đây nhất là ngày 20/5/2021, Trương Nhất Minh (张一鸣), người sáng lập ByteDance, công ty mẹ của ứng dụng Tik Tok đang làm mưa làm gió trên thế giới tuyên bố sẽ rút khỏi vị trí CEO của Bytedance vào cuối năm nay. Tài sản của Trương hiện ước tính 36 tỷ USD.

Các nhà quan sát quốc tế thường khó đoán những gì xảy ra "sau màn nhung" ở Trung Quốc và nguyên nhân của chúng. Những biến động dồn dập xảy ra với các ông lớn công nghệ Trung Quốc trong năm nay có phải là dấu hiệu cho thấy ông Tập Cận Bình và ĐCSTQ đang siết chặt hơn gọng kìm kiểm soát lên các tập đoàn công nghệ.

Diễn giải theo cách khác, phải chăng đang có chiến dịch "thay máu" ngành công nghệ ở Trung Quốc?

Không thể không cân nhắc tới những hệ luỵ của biến động trên đối với giới kỹ sư chuyên gia công nghệ Trung Quốc. Giả thiết cần đặt ra, tiếp sau làn sóng người giàu rời Trung Quốc đi định cư ở các quốc gia phát triển, sẽ xuất hiện làn sóng chảy máu nhân tài công nghệ Trung Quốc đổ về các trung tâm công nghệ của thế giới như Mỹ, Anh và các nước châu Âu?

Với sự bất thường và can thiệp ngày càng thô bạo sâu rộng của ĐCSTQ vào hoạt động của các doanh nghiệp, đặc biệt doanh nghiệp công nghệ trong thời gian qua, tâm lý bất an là khó tránh khỏi.

Trong quan niệm của người Trung Quốc, "gia" luôn đứng trước "quốc".

Khi sự nghiệp, cuộc sống của cá nhân và gia đình bị thách thức, họ sẽ chọn nơi chốn "đất lành chim đậu" cho người thân của mình.

Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, nhà nghiên cứu Trung Quốc học và Đông Phương học, cựu thành viên nghiên cứu Trung tâm Đông Nam Á, Đại học Thành thị Hong Kong (City University Hong Kong)

(Nguồn: BBC)

» Việt Sử Giai Thoại - Tập 2 - Nguyễn Khắc Thuần
» Vui Trung thu với đèn ông sao bằng giấy
» THƯƠNG LẮM MIỀN TRUNG (1)+(2)
» Thành ngữ và điển cố Trung Hoa
» Hoa Mai - Nhạc Trung Quốc