DIỆP MÃ NHI PHÚ - 葉馬兒賦
– Nguyễn Phi Khanh (Hồ)
Phú (賦)
若有物兮至微，闖妙巧兮化機。
何靈靈而異異，復怪怪而奇奇。
形雖虫之特肖，身是葉之皆為。
蒐圖經於往牒，竟莫識而莫知。
茲非金甌山莊之樹上而化作葉馬兒者乎。
觀其：
蔥蒨彩浮，權奇秀擢。
背豎脊兮亙連，腹橫文兮隱約。
彼角彼蹄，孰剪孰削？
溯想像於鴻蒙，苑龍馬之相若。
跡雖傍於林泉，志寔馳於寥廓。
憩緱嶺之月明，晞扶桑之曉濯。
風搖枝影，驚玉勒之將揮。
霞轉樹腰，恍金羈之初絡。
適遇園丁，如逢伯樂。
轉眄乎青林之側，羅置乎綺席之前。
歡承諾一，價重金千。
彼集蓼之桃蟲，猶見歌於周頌。
而在桑之藿蠋，尚播詠於豳篇。
矧是物之至微，寓化工之深意。
不生乎寬閒之野，而托跡於洞天。
不處乎寂寞之濱，而來遊於福地。
得非卉中之靈，毛中之異乎。
俯仰今古，千載符契。
治水畢而龜程，作經成而麟至。
諒氣應之適然，亦聖賢之力致。
我聖相：心造化之心以為心，智造化之智以為智。
手天尺而締匠乎乾坤，躬化鈞而陶成乎庶彙。
凡賦形肖質於兩間者，莫不鼓舞乎春風沐浴乎和氣。
生者樂其生，遂者得其遂。
工者程其能，術者售其技。
至茲蜎蝡之微虫，亦效巧心之一試。
因觀物以興懷，默感孚乎氣類。
其紀述也，唐叔得嘉禾之書。
其賞玩也，成王無剪桐之戲。
苟非造物之妙，化工之至，安能致是乎！
仰惟：聖智之能，而非眾人之所可議也。
竊又：反覆天心，紬繹人事。
與其生樹上靈異之虫，孰若產人中俊逸之才，高邁之士？
與其詠馬兒之詩，孰若講魯頌有駜之章，究魯論德冀之旨？
然而物之靈異者，猶且愛之，況賢於物而最靈最異者乎。
願充愛物之心，而為愛賢之心，推待物之志，而為待賢之志。
觀樹葉則思棫樸作人之方，菁莪育才之義。
玩馬兒則念騶虞，麟趾之仁，關雎，鵲巢之美。
材館之下，駿可巿而金可捐。
賓幕之間，溫可招而石可致。
使廊廟臻肖像之求，山澤奮臥龍之起。
夫如是則，鋪張宏休，詠歌盛德，顧不光大而燁韙者耶？
嗟微生之何修，幸遭逢於盛際。
忝入幕之嘉賓，苛命題之盛意。
殫刻楮之賤工，效彫虫之末技。
記微物以舒懷，獻得賢為上瑞！
Phiên âm: DIỆP MÃ NHI PHÚ
Nhược hữu vật hề chí vi, sấm diệu xảo hề hoá ky (cơ).
Hà linh linh nhi dị dị, phục quái quái nhi kỳ kỳ.
Hình tuy trùng chi đặc tiếu, thân thị diệp chi giai vi.
Sưu đồ kinh ư vãng điệp, cánh mạc thức nhi mạc tri.
Tư phi Kim Âu sơn trang chi thụ thượng nhi hoá tác diệp mã nhi giả hồ!
Quan kỳ:
Thông thiến thái phù, quyền kỳ tú trạc.
Bối thụ tích hề cắng liên, phúc hoành văn hề ẩn ước.
Bỉ giác bỉ đề, thục tiễn thục tước?
Tố tưởng tượng ư hồng mông, uyển long mã chi tương nhược.
Tích tuy bạng ư lâm tuyền, chí thực trì ư liêu khoách.
Khế Hầu Lĩnh chi nguyệt minh, hy Phù Tang chi hiểu trạc.
Phong dao chi ảnh, kinh ngọc lặc chi tương huy.
Hà chuyển thụ yêu, hoảng kim ky chi sơ lạc.
Thích ngộ viên đinh, như phùng Bá Nhạc.
Chuyển miện hồ thanh lâm chi trắc, la trí hồ ỷ tịch chi tiền.
Hoan thừa nặc nhất, giá trọng kim thiên.
Bỉ tập liệu chi đào trùng, do kiến ca ư "Chu tụng".
Nhi tại tang chi hoắc thục, thượng bá vịnh ư "Mân thiên".
Thẩn thị vật chi chí vi, ngụ hoá công chi thâm ý.
Bất sinh hồ khoan nhàn chi dã, nhi thác tích ư động thiên.
Bất xứ hồ tịch mịch chi tân, nhi lai du ư phúc địa.
Đắc phi huỷ trung chi linh, mao trung chi dị hồ!
Phủ ngưỡng kim cổ, thiên tải phù khế.
Trị thuỷ tất nhi qui trình, tác kinh thành nhi lân chí.
Lượng khí ứng chi thích nhiên, diệc thánh hiền chi lực trí.
Ngã Thánh tướng: tâm tạo hoá chi tâm dĩ vi tâm; trí tạo hoá chi trí dĩ vi trí.
Thủ thiên xích nhi đế tượng hồ càn khôn, cung hoá quân nhi đào thành hồ thứ vị.
Phàm phú hình tiếu chất ư lưỡng gian giả, mạc bất cổ vũ hồ xuân phong mộc dục hồ hoà khí.
Sinh giả lạc kỳ sinh, tuỵ giả đắc kỳ tuỵ.
Công giả trình kỳ năng, thuật giả thụ kỳ kỹ.
Chí tư quyên nhu chi vi trùng, diệc hiệu xảo tâm chi nhất thí.
Nhân quan vật dĩ hưng hoài, mặc cảm phu hồ khí loại.
Kỳ kỷ thuật dã, Đường Thúc đắc Gia Hoà chi thư.
Kỳ thưởng ngoạn dã, Thành Vương vô tiễn đồng chi hí.
Cẩu phi tạo vật chi diệu, hoá công chi chí, an năng trí thị hồ!
Ngưỡng duy: thánh trí chi năng, nhi phi chúng nhân chi sở khả nghị dã.
Thiết hựu: phản phúc thiên tâm, trừu dịch nhân sị (sự).
Dữ kỳ sinh thụ thượng linh dị chi trùng, thục nhược sản nhân trung tuấn dật chi tài, cao mại chi sĩ?
Dữ kỳ vịnh "Mã nhi" chi thi, thục nhược giảng "Lỗ tụng" "Hữu bật" chi chương, cứu "Lỗ luận" "Đức ký" chi chỉ?
Nhiên nhi vật chi linh dị giả, do thả ái chi; huống hiền ư vật nhi tối linh tối dị giả hồ!
Nguyện sung ái vật chi tâm, nhi vi ái hiền chi tâm; suy đãi vật chi chí, nhi vi đãi hiền chi chí.
Quan thụ diệp tắc tư "Vực phốc" tác nhân chi phương, "Thanh nga" dục tài chi nghĩa.
Ngoạn "Mã nhi" tắc niệm "Sô ngu", "Lân chỉ" chi nhân, "Quan thư", "Thước sào" chi mỹ.
Tài quán chi hạ, tuấn khả thị nhi kim khả quyên.
Tân mạc chi gian, Ôn khả chiêu nhi Thạch khả trí.
Sử lang miếu trăn tiếu tượng chi cầu, sơn trạch phấn ngoạ long chi khởi.
Phù như thị tắc phô trương hoằng hưu, vịnh ca thịnh đức, cố bất quang đại nhi diệp vĩ giả da?
Ta vi sinh chi hà tu, hạnh tao phùng ư thịnh tế.
Thiểm nhập mạc chi gia tân, hà mệnh đề chi thịnh ý.
Đàn khắc chử chi tiện công, hiệu điêu trùng chi mạt kỹ.
Ký vi vật dĩ thư hoài, hiến đắc hiền vi thướng thuỵ!
DỊCH NGHĨA: BÀI PHÚ CON NGỰA LÁ
Một con vật bé bỏng tí ti, vượt tài xảo diệu của hoá ky.
Sao thiêng thiêng mà là lạ, lại quái quái mà kỳ kỳ.
Hình tuy giống hệt loài trùng, thân lại đúng là chiếc lá.
Tìm khắp sách truyện kinh xưa, chẳng một ai hề biết cả.
Nó chẳng phải vật trên cây trong trại Kim Âu mà hoá thành con ngựa lá đó sao!
Xem nó:
Tươi xanh nổi sắc, đẹp đẽ khác thường.
Lưng liên tiếp xương sống, bụng lờ mờ vằn ngang.
Ai cắt ai gọt, kìa móng kìa sừng.
Tưởng lại thời mông muội, cùng long mã sánh hàng.
Dấu vết tuy kề nơi rừng suối, mà chí thực ruổi rong khôn lường,
Nằm nghỉ dưới trang Hầu Lĩnh, tắm mình ngoài nắng Phù Tang.
Gió lay cành bóng, giật mình ngỡ sắp mang dàm ngọc.
Ráng lướt thân cây, thoáng trông tưởng mới buộc cương vàng.
Gặp được bác làm vườn nọ tưởng Bá Nhạc đó chăng?
Mới nháy mắt ở bên rừng rậm, đã đặt mình trên đám tiệc sang.
Một lời mới ngỏ, giá đáng ngàn vàng.
Đám liễu, đào tùng còn thấy ở thiên "Chu tụng".
Cây dâu hoắc thục còn chép ở thơ "Mân phong".
Huống vật này coi thì rất nhỏ, nhưng tạo hoá ngụ ý rất sâu.
Không sinh nơi ruộng đồng hoang dã, mà vào động tiên nương bóng.
Chẳng lánh vùng bến hiu quạnh, mà tới miền đất phúc ngao du.
Vậy chẳng phải vật thiêng trong loài lá, giống lạ trong loài mao đó ư!
Xem xét xưa nay, ngàn xưa vẫn thế.
Rùa lên khi trị thuỷ vừa xong, lân hiện lúc kinh kia đã viết.
Thực là buổi vận hội đương nhiên, nhưng cũng bởi thánh hiền dốc sức.
Thánh tướng ta lấy tâm tạo hoá làm tâm, dùng trí hoá công làm trí.
Tay thước trời dựng xây vũ trụ, thân khuôn lớn đúc nên mọi thứ.
Phàm là vật trong trời đất, chẳng vật nào không nhảy múa trước xuân phong, đượm nhuần trong hoà khí.
Người ước mong thoả nỗi ước mong, kẻ sinh sống vui niềm sinh sống.
Người khéo khôn trổ hết khéo khôn, kẻ tài kỳ dốc nghề tài kỳ.
Đến loài trùng nhỏ cung quăng đua tài khéo cũng thoả chí.
Nhân xem vật mà sinh tình, thầm cảm tin về vận khí.
Về ghi chép: ông Đường Thúc được lúc tốt có thiên kinh kia.
Về thưởng ngoạn: vua Thành Vương cắt lá vông không trò chơi ấy.
Nếu không phải tạo vật diệu huyền, hoá công tuyệt xảo thì sao được như thế!
Kính xem: tài năng thánh trí, khó kẻ luận bàn.
Lại trộm nghĩ: suy xét lòng trời, dõi tìm nhân sự.
Ví bằng sinh sâu thiêng lạ trên cây, sao bằng sản kẻ sĩ cao thượng, người kỳ tài trong thiên hạ?
Ví bằng vịnh thơ ngựa lá, sao bằng đọc thơ "Hữu bật" trong thiên "Lỗ tụng", giải về "Đức ký" ở "Lỗ luận"?
Thế nên đối với vật thiêng lạ cũng đã yêu thương; huống gì đối với loài xảo diệu còn hơn, và cực kỳ thiêng lạ?
Xin hãy đổi lòng yêu vật thành lòng trọng người hiền; đem chí đãi vật thành chí đãi vật làm chí đãi kẻ sĩ.
Xem lá cây nhớ thơ "Vực phốc" trọng dụng con người, thơ "Thanh nga" dạy nuôi tài sĩ.
Ngắm ngựa lá tưởng vẻ đẹp trong "Quan thư", "Thước sào", đức nhân trong "Sô ngu", "Lân chỉ".
Quán đãi hiền, ngựa hay mua được, vàng không sợ phí.
Màn tiếp khách, Ôn nọ mời về, Thạch kia vừa ý.
Khiến cho chốn triều đình tượng vẽ được tìm, vùng rừng rứ rồng nằm phấn khí.
Được như thế thì phô trương điều lành, ngợi ca đức tốt há chẳng lớn lao rực rỡ hay sao?
Ôi! Kẻ học trò hèn mọn này có đáng gì, chỉ may sao gặp thời thịnh trị.
Ngôi khách quí thẹn dự bên màn, đầu bài phú vâng theo thịnh ý.
Công khắc há dốc hết tài hèn, nghề chạm sâu theo bề cũ kỹ.
Mượn vật mọn gửi gắm tình hoài, "được người hiền" dâng làm điềm quí.
(TIÊN SƠN, PHẠM ĐỨC DUẬT dịch)
_________________________
Tân nhạc ♫
Tiêu đề: Diệp mã nhi phú - Nguyễn Phi Khanh 
Thu 25 Feb 2010, 02:33
