Lớp học Thư Pháp

Đức duy hinh ( Hoành phi - Chữ triện đỉnh )

Thiên địa trung thi thư chí bảo
Gia đình nội hiếu đễ vi tiên ( Câu đối - Chữ hành thảo )

- // -

Sơ lược về Lịch sử thư pháp và Tứ thể thiên tự văn của Chu Hưng Tự

Trong lịch sử những người say đắm thư pháp nhiều vô kể. Mỗi một đời đều có một số đại thư gia, từ vua chúa đến sĩ dân. Đường Thái Tông 唐太宗 (Lý Thế Dân 李世民) lúc rỗi thường lấy ngón tay viết chữ trong không khí (trừu không luyện tự 抽空練字); nửa đêm tốc dậy thắp đuốc luyện Lan Đình 蘭亭 (mặc tích của Vương Hi Chi).

Lương Vũ Đế 梁武帝 cực kỳ hâm mộ mặc tích của họ Vương, cho người đi sưu tầm tất cả tác phẩm của Vương Hi Chi, truyền lệnh cho mọi người trong cung phủ phải lấy các thư thể của họ Vương làm chuẩn, rồi sai Chu Hưng Tự 周興嗣 soạn Thiên Tự Văn 千字文 và cho người mô phỏng bốn thư thể chân, thảo, lệ, triện của họ Vương mà chép Thiên Tự Văn để dạy chữ Hán và thư pháp cho các con em trong cung phủ. Chu Hưng Tự là văn quan kỳ tài, chỉ dùng 1000 chữ Hán cơ bản viết thành từng câu bốn chữ (không chữ nào lập lại) mà giảng giải được mọi lý lẽ trên đời. Tác phẩm nổi tiếng này không chỉ là sách giáo khoa khải mông (dạy trẻ) từ đời Lương đến đời Thanh mà còn là bí kíp rèn luyện thư pháp cực kỳ quan trọng cho đến ngày nay. Trí Vĩnh thiền sư sao chép 800 bản Thiên Tự Văn theo chữ hành và chữ thảo phổ biến cho các tự viện. Các thư gia đều có bản Thiên Tự Văn với thư thể của riêng mình, như Âu Dương Tuân 歐陽詢 đời Đường, Triệu Mạnh Phủ 趙孟頫 đời Nguyên, v.v cho đến các thư pháp gia Trung Quốc hiện đại,lịch sử phát triển của thư pháp xuôi theo lịch sử phát triển của chữ Hán. Các thư gia Trung Quốc nhiều vô kể, mỗi người chuyên trị một thể, có người vừa là thư gia vừa là họa gia; nếu liệt kê đầy đủ phải là một danh sách dài dằng dặc. Ta chỉ có thể kể những đại thư gia tiêu biểu nhất của từng thời.

- Lê Anh Minh

Tăng Quảng Hiền Văn (tiếp theo)


- 31
誰人背後無人說，哪個人前不說人。
谁人背后无人说，哪个人前不说人。
- Thùy nhân bối hậu vô nhân thuyết, ná cá nhân tiền bất thuyết nhân.

Ai vắng không nói chuyện người,
thì trước người khác không ngồi nói ai.

- 32
有錢道真語，無錢語不真。
有钱道真语，无钱语不真。
- Hữu tiền đạo chân ngữ, vô tiền ngữ bất chân.

Có tiền hễ nói người tin,
không tiền nói chẳng ai tin câu nào.

- 33
不信但看筵中酒，杯杯先勸有錢人。
不信但看筵中酒，杯杯先劝有钱人。
- Bất tín đãn khán diên trung tửu, bôi bôi tiên khuyến hữu tiền nhân.

Cứ xem bữa tiệc rượu mời,
chén nào trước cũng chuốc người giàu sang.

Viết chữ Hán bằng bút lông ( Mao bút thư pháp - 毛 筆 書 法 )

Viết chữ Hán cũng là một nghệ thuật, góp phần rèn luyện và nâng cao khiếu thẩm mỹ. Trung Quốc gọi là Thư Pháp 書法, Nhật Bản gọi là Thư Đạo 書道. Người Trung Quốc nói: «Thư pháp khả dĩ tu tâm dưỡng tánh, đào dã tâm tình.» 書法可以修身養性陶冶心情 (Thư pháp có thể giúp ta tu tâm, dưỡng tánh, rèn luyện tình cảm). Viết chữ Hán bằng mao bút mới là chính tông. Khi khổ luyện thư pháp với mao bút thì sau này dù ta viết chữ bằng bất cứ loại bút gì chữ cũng đều đẹp. Sau đây là một số điểm cơ bản về thư pháp bút lông:

I. VĂN PHÒNG TỨ BẢO 文房四寶

Hiện nay computer quả thực là bửu bối vô song, là một công cụ đắc lực của ta trong việc học tập Hán ngữ lẫn thư pháp, nhưng theo truyền thống thì chỉ có bốn bửu bối trong văn phòng (văn phòng tứ bảo): Giấy (chỉ 紙) * Mực (mặc 墨) * Nghiên (nghiễn 硯) * Bút (bút 筆)
Giấy cho dân nhà nghề là giấy Tuyên 宣, thường gọi là «xuyến chỉ» (đọc trại của Tuyên chỉ 宣紙), mỏng như giấy quyến vấn thuốc hút, dùng cho cả thư pháp lẫn hội họa, nhưng đắt tiền. Giấy Tuyên có hai loại: sinh chỉ 生紙 (giấy sống, chưa dúng phèn, dùng cho thư pháp) và thục chỉ 熟紙 (giấy chín, đã dúng phèn, dùng cho hội họa). Việc luyện tập tốn rất nhiều giấy, ta nên dùng giấy thường miễn hút mực (như giấy báo) là được.
Mực có hai loại: mực thỏi và mực nước (mặc trấp 墨汁). Mực thỏi có chất keo, loại tốt thường có mùi xạ hương. Mực tốt thì sau khi viết xong, ta bồi tranh chữ không bị nhòe mực. Mực nước (mặc trấp) tiện dụng nhưng không đủ độ sánh, ta cần mài thêm mực thỏi để tăng độ sánh đặc. Cách dùng mực rất quan trọng, tạo ra các hiệu quả khác nhau trên từng chất liệu hay các loại giấy. Trong nghề gọi là mặc pháp 墨法 (phép dùng mực). Mài mực cũng là cách tập cổ tay trước khi cầm bút viết chữ. Nói chung viết chữ trên giấy không hút nước thì mực phải đặc, trên giấy hút nước như giấy tuyên thì mực hơi sánh. Đừng pha mực quá loãng.
Nghiên mực có các kiểu dáng khác nhau, nhưng nguyên tắc là có một độ nghiêng nhỏ để cho mực đọng về một phía. Khi mài mực thì nhỏ một vài giọt mặc trấp vào cho hơi ướt đáy nghiên. Rồi mài thỏi mực theo chiều kim đồng hồ, thỉnh thoảng nhỏ thêm vài giọt mặc trấp. Pha chế vừa đủ cho một lần sử dụng, không nên đổ quá nhiều mặc trấp vào nghiên. Mực dùng không hết sẽ đọng thành vẩy và cặn cáu trên nghiên.

Bút có nhiều loại: Tiểu, trung, đại. Lông bút có loại cứng (như lông sói) có loại mềm (như lông thỏ) và có loại pha trộn các loại lông theo một tỉ lệ để thích hợp cho cả vẽ tranh lẫn viết chữ. Khác với cây bút của phương Tây là chủ yếu để viết chữ, mao bút của Trung Quốc có thể vừa viết chữ vừa vẽ tranh. Nói chung viết chữ nên dùng bút lông sói, còn vẽ tranh thì tùy theo trường hợp và tùy theo hiệu quả mong muốn mà ta sử dụng các loại bút khác nhau. Khi luyện thư pháp nên dùng bút cỡ trung để viết chữ Hán trong các ô vuông mỗi cạnh lớn chừng 5 hay 6cm. Khi bắt đầu luyện tập thì phải đi từ chữ Khải. Không nên bắt đầu tập bằng tiểu khải (chữ Khải nhỏ chừng một phân vuông). Chỉ khi viết chữ to ta mới nghiên cứu được bút pháp và các bút thế. Khi thuần thục thì chữ viết phóng to thu nhỏ đều dễ dàng.

Các bộ phận của bút lông:

* Đào tuyến 陶線: sợi dây nhỏ ở một đầu quản bút, dùng treo bút lên giá bút sau khi sử dụng.
* Bút quản 筆管 (bút can 筆杆): quản bút, bằng trúc.
* Bút hào 筆毫: búp lông, giống búp sen chưa nở.
* Bút căn 筆根: phần búp lông dính với quản bút.
* Bút đỗ 筆肚: bụng búp lông.
* Bút phong 筆鋒 (bút tiêm 筆尖): ngọn bút.
* Bút mạo 筆帽: nắp bút (bằng trúc hoặc nhựa).

Viết xong, ta rửa sạch bút, móc đào tuyến vào một cái giá để ngọn bút quay xuống đất. Không nên dùng bút mạo vì nó dễ làm hư lông bút.

- Lê Anh Minh

“Thần đồng thơ” bàn về nét chữ - nét người

Chữa nét chữ câu văn là chữa tính người. Việc uốn nắn các em phải bắt đầu từ những việc cụ thể, trong đó có cả việc rèn từng nét chữ.

Nhiều bậc phụ huynh học sinh bây giờ cứ kêu con em mình viết chữ quá xấu. Những con chữ mà ngay đến cả người viết ra chúng cũng không đọc nổi. Ngày xưa, hồi chúng tôi đi học, các thày cô rèn chữ rất kỹ. Một nhà thơ nổi tiếng, cũng từng là một thày giáo đã nhiều năm đứng trên bục giảng tâm niệm:

Khi chấm bài thấy hiện lên tâm hồn và nét mặt
Chữa nét chữ câu văn là chữa tính người.

Có lẽ cũng vì thế mà các thày cô xưa chấm bài rất kỹ. Học trò được uốn nắn chăm chút chu đáo. Việc chăm chút đầu tiên là chăm chút nét chữ. Học sinh chỉ được dùng bút máy, bút bi khi đã lên cấp Ba ( tương tự Trung học phổ thông bây giờ), hoặc khi vào Đại học, nghĩa là khi đã viết thạo. Còn khi mới bắt đầu vào học, đặc biệt là cấp I, (Bậc Tiểu học) từ lớp 1 đến lớp 4, học trò cấm không được dùng bút máy, bút bi, bởi viết những loại bút ấy, nét nào cũng giống nét nào, trông lại hoá vô cảm. Học trò chỉ được dùng một loại bút, là bút dông, loại bút có quản, có ngòi, chấm mực, nên nét thanh, nét đậm rất phân minh, mềm mại và uyển chuyển. Thày sao thì trò vậy. Trò giỏi cũng vì có những ông thày mẫu mực. Không phải chỉ kiến thức, tính nết, nhân cách, học sinh còn mang cả nét chữ của thày đi theo trọn đời mình. Ngày nào, học sinh cũng có giờ Tập viết. Rồi cao hơn nữa, có giờ Chính tả. Thày đọc cho học sinh chép. Thì cũng vẫn cứ là tập viết đó thôi. Hỗ trợ cho việc luyện chữ, rèn chữ ấy, hàng tháng, nhà trường còn tổ chức thi Vở sạch chữ đẹp. Những cuốn vở sạch, chữ đẹp đoạt giải còn được mang đi triển lãm, rồi đưa vào Phòng truyền thống nhà trường.

Bây giờ không còn cái mỹ tục đó nữa. Nếu có tổ chức thi thì người ta cũng chỉ thi Tin học, thi sử dụng Computer, rồi thi Học sinh Thanh lịch, một dạng Hoa hậu học đường. Điều đó cũng cần thiết, nhằm tôn vinh trí tuệ và cái đẹp. Nhưng cũng không phải vì thế mà bỏ đi truyền thống đã trở thành mỹ tục của tuổi học trò: Thi Viết đẹp. Và Thi Vở sạch, chữ đẹp.

Còn nhớ những năm trước đây, chúng ta bắt đầu cải cách giáo dục. Điều đáng tiếc là Bộ Giáo dục lại thay bộ chữ rất đẹp đã trở thành truyền thống bằng lối viết rất xấu, lại bớt nét, nên trông những con chữ rất cẩu thả và quấy quá. Một cuộc cải cách khá tốn kém mà rồi rốt cuộc lại làm hỏng đến mấy thế hệ học sinh. Đấy là việc làm sai lầm, cũng là một trong những tác nhân đẩy học sinh đến tình trạng viết chữ rất xấu. Cũng may mà ta còn kịp chấn chỉnh. Nghĩa là trở lại với cách viết ngày xưa. Có lần, nhân cuộc gặp vui, tôi nói với một đồng chí có chức sắc trong ngành Giáo dục: “Hay là ta lại làm một cuộc Cải cách mới, nghĩa là trở về với vẻ đẹp ngày xưa. Rồi nhân đó, ta cũng nên thay lại tên gọi của các trường: Tiểu học, Trung học cơ sở, Trung học Phổ thông…bằng những cái tên cũ: Trường cấp I, Cấp II, Cấp III, vừa gọn, vừa giản dị lại thuần Việt”. Đồng chí cán bộ bảo: “Trở lại tên cũ rất hay. Trong thâm tâm, tôi cũng muốn như thế. Nhưng khổ nỗi, chúng ta đã cải cách thế rồi, giờ thay đi đổi lại, tốn kém lắm. Chỉ tính sơ sơ những thứ sơ đẳng nhất, như thay hàng vạn con dấu, hàng vạn tấm biển trường, cũng đủ mất vài tỷ rồi!”.

Bây giờ chúng ta đang sống trong một xã hội văn minh, hiện đại với tốc độ phát triển công nghệ như bão lốc. Nhiều người đã viết bằng Computer. Đọc sách điện tử. Rồi dần dần, Computer sẽ thay thế cho các loại giấy bút. Chính vì vậy, việc rèn luyện cho học sinh viết chữ đẹp là vô hạn cấp thiết. Cần phải khôi phục lại những vẻ đẹp đã trở thành mỹ tục mà chúng ta đã từng có trong những năm trước đây. Buổi sáng đầu tuần chào cờ. Thày hiệu trưởng tuyên dương những em học giỏi, những em viết chữ đẹp, những em làm được việc tốt, nhặt được của rơi trả lại người mất.

Không nên coi thường những việc làm cụ thể như thế. Bởi đó là vẻ đẹp thường ngày. Cần phải quan tâm hơn đến con em chúng ta. Việc uốn nắn các em phải bắt đầu từ những việc cụ thể, trong đó có cả việc rèn từng nét chữ. Đời sống càng văn minh hiện đại lại càng phải chú ý đến những việc tưởng như là rất nhỏ nhặt. Phải xem việc viết chữ xấu của học sinh cũng là việc cần chú ý uốn nắn, chấn chỉnh. Nếu không, e rằng sẽ đến ngày, con em chúng ta không còn biết viết nữa. Lúc ấy, học trò chỉ còn thành thạo mỗi một thao tác, là bấm ngón tay xuống bàn phím. Điều ấy ai dám bảo không phải là một thảm hoạ?.

Theo Trần Đăng Khoa
VOV Online

Long Môn ( chữ Triện ) Đền Ngọc Sơn HN

Hổ Bảng ( chữ Triện ) Đền Ngọc Sơn HN

Văn hiến thiên niên quốc
Xa thư vạn lý đồ
Hồng Bàng khai tịch hậu
Nam phục nhất Đường Ngu

Chất liệu Gỗ sơn son thếp vàng

Tăng Quảng Hiền Văn (tiếp theo)

- 34
鬧里有錢，靜處安身。( Phồn thể )
闹里有钱，静处安身。( Giản thể )

- Náo lý hữu tiền, tĩnh xứ an thân.
Chốn huyên náo dễ kiếm tiền,
Ở nơi tĩnh mịch giữ yên thân mình.

- 35
來如風雨，去似微塵。
来如风雨，去似微尘。

- Lai như phong vũ, khứ tự vi trần.
Đến như ào ạt gió mưa,
Khi đi sạch bóng như xua bụi trần.

- 36
長江後浪推前浪，世上新人趕舊人。
长江后浪推前浪，世上新人赶旧人。

- Trường giang hậu lãng thôi tiền lãng, thế thượng tân nhân hãn cựu nhân.
Trường giang sóng sau dồn sóng trước,
Trong cuộc đời người nay phải đuổi theo xưa.

- // -

Trang bìa cuốn sách học viết thư pháp Tập tự nhập môn